Beth yw Gorsedd y Beirdd?

Mae'n rhan bwysig o Eisteddfod Genedlaethol Cymru, ond beth yw Gorsedd y Beirdd?

Yn fras, cymdeithas o feirdd, awduron, cerddorion, artistiaid ac eraill sydd wedi gwneud cyfraniad i Gymru, yr iaith Gymraeg a'i diwylliant yw Gorsedd y Beirdd (neu Gorsedd Beirdd Ynys Prydain).

Fe'u gwelir yn ystod wythnos yr Eisteddfod Genedlaethol wedi eu gwisgo mewn gwyn, gwyrdd a glas yn cael eu harwain gan yr Archdderwydd.

Gelwir aelodau'r Orsedd yn dderwyddon ac mae gan bob un ei enw barddol unigryw ei hun.

Ar Fryn y Briallu (Primrose Hill), Llundain, cafodd yr orsedd ei sefydlu yn 1792 gan Iolo Morganwg. Roedd ganddo ddiddordeb mawr mewn barddoniaeth Gymraeg, amaeth ac archaeoleg.

Daeth yr Orsedd yn rhan o'r Eisteddfod ar ddechrau'r 19eg ganrif, mewn Eisteddfod yng Ngwesty'r Llwyn Iorwg yng Nghaerfyrddin.

Y bardd Cynan oedd yn brif gyfrifol am lunio seremonïau'r Coroni a'r Cadeirio. Roedd yn Archdderwydd ddwywaith, ond pan ddaeth yn Gofiadur yn yr 1930au y dechreuodd ddiwygio'r seremonïau, i'w gwneud yn fwy urddasol. Cyflwynodd elfennau newydd fel y Ddawns Flodau.

That he chose to stress his Welsh identity and language in this way points to the primary mission of the Gorsedd of Bards, to honour the literary achievements of Welsh poets and prose writers - and not pagan gods

The Gorsedd Circles and Stones

Meini'r Orsedd

Mae Cylch yr Orsedd wedi ei ffurfio o 12 maen. Y garreg fawr wastad yng nghanol y cylch yw'r Maen Llog, a dyma lwyfan yr Archdderwydd yn ystod y seremonïau urddo.

Fe welir y meini mewn nifer o drefi a phentrefi ar hyd a lled Cymru, wedi eu gadael yno i nodi i'r Eisteddfod Genedlaethol ymweld â'r dref neu'r ardal honno. Erbyn hyn, meini ffug sy'n cael eu cludo o Eisteddfod i Eisteddfod yn flynyddol.

The Gorsedd Circle plays host to the Gorsedd in all its ceremonial splendour.

This detailed plan was drawn up at the end of the 19th century. The standing stones form a circle within which lies the flat-topped Maes Llog (Logan Stone), where the Archdruid stands to conduct the Gorsedd ceremonies.

Many towns and villages in Wales have a circle of Gorsedd stones, left as a mark of a National Eisteddfod being held there. Nowadays though a replica set of man-made stones are moved from Eisteddfod to Eisteddfod.

Detailed plan of the Stone Circle

Yr Archdderwydd

Mererid Hopwood yw'r Archdderwydd am y dair blynedd nesaf

The head of the Gorsedd of the Bards is the Archdruid, who is elected for a term of three years and is responsible for conducting the Gorsedd ceremonies during Eisteddfod week. These ceremonies (the Crowning, the presentation of the Prose Medal and the Chairing) are held to honour literary achievements among Welsh poets and writers.

Yr Archdderwydd yw Pennaeth yr Orsedd. Mae'n cael ei ethol gan yr Orsedd am gyfnod o dair blynedd.

Dim ond Prifeirdd a Phrif Lenorion all ddal swydd archdderwydd. Mae'n gyfrifol am arwain seremonïau'r Orsedd gan gynnwys seremonïau'r Coroni, y Fedal Ryddiaith a'r Cadeirio.

Y wisg wen

White robes are worn by winners of the main Eisteddfod prizes. Those wearing a laurel garland on their headdress are known as Prifeirdd (Chief Bards), and are previous winners of the Chair, Crown and Prose Medal competitions.

Enillwyr prif wobrau'r Eisteddfod sy'n gwisgo'r wisg wen. Gallwch adnabod enillwyr y Gadair neu'r Goron gan eu bod yn gwisgo llawryf am eu penwisg.

Green robes

X Factor competitor, Lloyd Macey, in his green robes

Members who wear green specialise in the Arts. This can be honorary membership through outstanding contribution to the arts in Wales, through gaining an Arts degree studied through the medium of Welsh, or by passing a special Eisteddfod exam. The winners of the main Urdd National Eisteddfod competitions also wear green.

Y Wisg Werdd

Mae'r aelodau sy'n gwisgo gwyrdd yn arbenigo ym myd y celfyddydau. Gall hynny ddigwydd er anrhydedd, trwy radd neu drwy arholiad. Mae enillwyr cadair a choron Eisteddfod yr Urdd hefyd yn gwisgo'r wisg werdd.

Blue robes

First Minister Mark Drakeford - or 'Mark Pengwern' to give his bardic name - was made a member in 2022

Blue robes are for individuals who have made a distinct contribution to their community or the nation in the fields of Law, Science, Sports, Journalism or the Media, or have a degree in a non-arts subject studied through the medium of Welsh.

Y Wisg Las

Mae'r wisg las ar gyfer rhai sydd wedi rhoi gwasanaeth arbennig i'w bro neu i'r genedl a thrwy anrhydedd ym myd y Gyfraith, Gwyddoniaeth, Chwaraeon, Newyddiaduraeth neu'r Cyfryngau.

Corn Gwlad

The call of the trumpets is a familiar sound at Gorsedd ceremonies. In particular, listen out for the spine-tingling fanfare as the winning poet or author is called onto the stage during the Crowning, Chairing and Prose Medal ceremonies in the Eisteddfod Pavilion.

Y Corn Gwlad

Mae seiniau'r ddau Gorn Gwlad yn rhan bwysig o ddefodaeth yr Orsedd ers yr 1860au. Gallwch glywed y ffanffer cyfarwydd pan mae enillwyr prif wobrau'r Eisteddfod yn cael eu galw i'r llwyfan.

Blodeuged

The Blodeuged - a bouquet of meadow flowers symbolising the land of Wales - is presented to the Archdruid by a young person of the area. The gift denotes the desire of Wales's young people to offer their blossoming talents to the National Eisteddfod.

Corn Hirlas

The Corn Hirlas (Horn of Plenty) is presented to the Archdruid by a local adult as a symbol of the wine offered by the host area to welcome the Gorsedd.

The Flower Dance

Children from the Eisteddfod area are selected to perform the flower dance which depicts the collecting of wild flowers from the fields. The dance is linked to the presentation of the Blodeuged as two of the dancers add their posies to the main bouquet.

Dyma un o ddefodau mwyaf poblogaidd y Brifwyl. Mae'r ddawns yn cyfleu casglu blodau'r maes ac yn cael ei pherfformio gan ferched ysgol lleol. Cyfunir y ddawns gyda chyflwyniad y Flodeuged wrth i ddwy o'r dawnswyr ychwanegu'u blodau nhw at y tusw.

The Grand Sword

Former Welsh rugby international, Robin McBryde, is the Keeper of the Sword

The unsheathing of the Grand Sword is one of the Eisteddfod's most imposing sights. It is also among the oldest of the Gorsedd rituals. However, as a symbol of peace, the sword is never fully unsheathed. Notice also that the sword keeper always carries the sword by its blade rather than the hilt.

Mae'r cleddyf yn cael ei ddefnyddio i agor a chau'r Orsedd ac yn ystod seremonïau'r Eisteddfod.

Ceidwad y Cledd sy'n gofalu ar ôl y Cleddyf. Gan ei fod yn gleddyf heddwch, nid yw byth yn cael ei ddadweinio'n llwyr.

Famous druids

Famous druids include Hollywood stars Ioan Gruffudd and Matthew Rhys, singers Bryn Terfel and Caryl Parry-Jones, athletes Tanni Grey-Thompson and Aled Siôn Davies, presenters Alex Jones and Huw Stephens, and Welsh rugby legends George North and Jamie Roberts.

Alex Jones in her blue robes