Darganfod lluniau Tad-cu: Taith drwy lygad y camera
- Cyhoeddwyd
Yn ddiweddar, fe ddaeth Cai Morgan, ffotograffydd, fideograffydd ac un o gyflwynwyr gwasanaeth Hansh, o hyd i gasgliad o ffotograffau gan ei dad-cu oedd yn croniclo bywyd teuluol mewn pentref ym Mhowys dros gyfnod o 70 mlynedd.
Mae darganfod y lluniau wedi gwneud i Cai sylweddoli faint o ddylanwad oedd ei dad-cu, Eirwyn Walters, ar ei ddiddordeb ei hun mewn ffotograffiaeth.
Mae'n rhannu ei atgofion a rhai o'r lluniau mae bellach yn eu trysori gyda Cymru Fyw.
Roedd fy nhad-cu o Lanelli yn wreiddiol, ond ar ôl dal tuberculousis ar ddiwedd y 1940au, cafodd ei gludo i ysbyty oedd yn arbenigo yn y clefyd ym Mronllys, pentre bach ger Talgarth yn y Mynyddoedd Duon.
Dyna lle 'naeth e gwrdd â fy mam-gu oedd yn nyrs yn yr ysbyty, ac ar ôl iddo gwympo mewn cariad â hi, 'aeth e byth nôl i Lanelli. Cafodd swydd yn yr ysbyty fel peiriannydd Pelydr-X a dyna sut cwympodd e mewn cariad gyda'r broses o dynnu llun.
Roedd fy nhad-cu yn ddylanwad mawr arnai, heb i fi wybod. Yn aml tra yn mynd am dro i gerdded y ci fel plentyn, roedd yn rhoi gwersi cyflym i fi ar wahanol agweddau o ffotograffiaeth a rhannu egwyddorion sylfaenol y grefft.
Un o'r negeseuon sy'n sefyll allan fwyaf hyd heddiw yw: "Dim beth sydd yn y llun sy'n bwysig, ond beth sydd ddim yn y llun."
O'n i byth yn deall y syniad yna tan i fi bigo lan camera fy hun yn fy arddegau. Mae'n hawdd i orfeddwl pethau tra'n tynnu llun ac mae'r broses o reverse engineering yn bwysig iawn.
Dyma lun o Fynydd Troed (Haf 1975) yn y Mynyddoedd Duon. Dyma'r olygfa tua'r dwyrain o bentre Bronllys.
Roedd yn defnyddio'r mynydd yma fel gwrthrych i ymarfer fframio tra'n rhoi gwersi bach i fi fel plentyn. Dwi 'di tynnu llun o'r mynydd yma cannoedd o weithiau yn fy mywyd oherwydd 'ny!
Dyma lun o Mam (dde), Wncl Alun (canol) a'u cefnder Stuart (chwith) ar ben Mynydd Troed 1979. Dwi wrth fy modd gyda'r llun yma, mae'n teimlo fel poster ffilm.
Roedd carafanio yn rhan mawr o fywydau Mam-gu a Tad-cu, a Phorthcawl oedd lle bydden nhw'n mynd yn flynyddol trwy gydol eu bywydau. Dyma Mam-gu a Tad-cu (canol), rhieni Tad-cu ar y chwith a mam Mam-gu ar y dde, yn Sandy Bay, Porthcawl 1956.
Hwn yw un o fy hoff luniau o'r miloedd dwi wedi gweld gan fy nhad-cu. Wncwl Gareth (chwith), Nigel ffrind y teulu (canol), Wncwl Alun (dde). Llun naturiol o fois direidus yn chwarae yn yr ardd gefn.
Wrth i fy nhad-cu fynd yn fwy profiadol fel ffotograffydd, fe ddaeth yn ffotograffydd swyddogol y pentre. Roedd yn tynnu lluniau o holl ddigwyddiadau'r ardal, yn cynnwys ffair y pentre, lluniau dosbarth yr ysgol a phriodasau hefyd.
Fe gymrodd lluniau priodas ei hunan hyd yn oed! Dyma'r teulu i gyd tu allan i'r capel ym Mronllys yn 1955.
Roedd gaeaf 1963 yn enwog am yr eira ofnadwy o arw wnaeth gwympo dros Gymru. Dyma ddau lun hynod o drawiadol cymrodd fy nhad-cu tra'n mynd am dro gyda Mam-gu, Gareth y babi a Flash y ci.
Roedd fy Nhad-cu wir yn arbenigo mewn lluniau naturiol o bobl, bron a bod fel doedd y bobl yn y lluniau ddim yn gwybod bod e yna. Mae hwn yn rhywbeth mawr dwi'n trio sianelu yn fy ngwaith bob dydd.
Dyma Mam-gu, Rosemary ffrind y teulu, Megan chwaer Mam-gu a Tiny y ci mewn parti tŷ rhywbryd yn yr 1950au hwyr.
Dyma bortread cymrodd Tad-cu o Mam a Barney y ci yn sefyll wrth y gât ffrynt ym Mronllys. Dwi'n caru'r agwedd naturiol sydd yn y llun yma.
Roedd ffeiriau pentref yn hynod o bwysig mewn ardal wledig fel Bronllys. Cyfle i'r gymuned i ddod at ei gilydd, mwynhau, codi arian i elusennau a phrynu cynnyrch lleol. Dyma lun gwych o Aunty Betty, Mrs Price a Mrs Mosses yn ffair Bronllys yn y 70au cynnar. Dwi wrth fy modd gyda pha mor smart mae pawb wedi gwisgo yn y llun yma.
Yn hwyrach yn yr 1980au a 1990au cynnar trodd fy nhad-cu i gymryd mwy o ffotograffiaeth panoramic. Dyma un o'r goreuon yn fy marn i, o Basil, Mam-gu a Betty [ffrindiau Mam-gu a Tad-cu] yn cerdded lawr y pier yn Blackpool yn 1989.
Dwi'n caru'r ffaith bod e wedi llwyddo i ddal yr hofrennydd yn y cefndir hefyd - amseru perffaith.
Llwyddodd fy nhad-cu i greu dros 2500 o sgans electronig, ond ers darganfod y casgliad yma dwi 'di darganfod bod 'na gasgliad anferth arall yn ei atig sydd heb ei sganio eto. Dwi methu aros i weld pa drysorau eraill sydd heb eu gweld eto.
Hefyd o ddiddordeb: