Mae'r llif byw yn dod i ben, fe allwch chi ddarllen crynodeb o dystiolaeth Mark Drakeford heddiw yma.

Diolch am ddilyn.

Ben Price
Gohebydd BBC Cymru

Fe ddangosodd Mark Drakeford tipyn o emosiwn ar adegau yn ystod ei ddiwrnod o dystiolaeth i Ymchwiliad Covid-19 y DU.

Fe dynnodd ar rai o’i brofiadau personol yn ystod y pandemig er mwyn pwysleisio’r effaith roedd penderfyniadau Llywodraeth Cymru ar bob unigolyn gan gynnwys ei hun.

Wrth drafod cyfarfodydd gyda Llywodraeth y DU yn ystod y pandemig, roedd yna rwystredigaeth amlwg o amgylch ei berthynas gyda’r cyn-Brif Weinidog, Boris Johnson.

Fe ymddangosodd Prif Weinidog Cymru yn bwyllog wrth ymateb i gwestiynau a cheisio esbonio’r rhesymau tu ôl i’w benderfyniadau.

Ond mi oedd yna gyfnodau anghyfforddus iddo hefyd, yn enwedig wrth ymateb i gwestiynau ynglyn â’r negeseuon WhatsApp ddiflannodd o’i ffon gwaith, a phan ofynnwyd iddo pam ei fod yn gwrthod derbyn ei fod wedi gwneud camgymeriadau.

Mae'r cwestiynau wedi dod i ben am y dydd, felly beth ddysgon ni?

Fe wnaeth Mark Drakeford ddefnyddio ei gyfle'r bore 'ma i ymosod ar Lywodraeth y DU a'r rhai oedd yn gwneud penderfyniadau.

Boris Johnson oedd y targed amlycaf, gyda Mr Drakeford yn dweud sawl tro ei fod yn anfodlon trafod gyda'r gwledydd datganoledig, a dweud ei fod yn "absennol i raddau helaeth" ar ddechrau'r pandemig. Daeth Simon Hart a Matt Hancock dan y lach gan Mr Drakeford hefyd.

Gallai Cymru fod wedi gweithredu'n gynt, gan ddweud bod "tystiolaeth gref" o blaid hynny wrth edrych yn ôl.

Gwrthododd ei fod yn or-ddibynnol ar gyngor meddygol, gan ddweud nad oedd yn dewis a dethol o'r cyngor gan fod hynny'n "llethr llithrig iawn".

11 o weithiau wnaeth Mr Drakeford ddefnyddio WhatsApp i gyfathrebu dros gyfnod y pandemig, meddai, ac er bod rhai wedi cael eu dileu, nid oedd hynny er mwyn "dianc rhag craffu".

Roedd penderfyniadau ar gyfnodau clo, yn enwedig adeg y Nadolig 2020, yn "pwyso'n drwm" ar y prif weinidog, wrth iddo feddwl am blant difreintiedig yn ei etholaeth.

Mewn ymateb i siom grŵp sy'n cynrychioli teuluoedd a gollodd anwyliaid, dywedodd Mr Drakeford nad oedd popeth a wnaeth yn gywir, ond ei fod wedi ceisio esbonio pam y daeth i'r casgliadau yna ar y pryd.

Mewn ymateb i'r datganiad gan Ms Heaven, dywedodd Mr Drakeford ei fod am ddiolch i aelodau'r teuluoedd mewn profedigaeth am y cyfleoedd i gwrdd â nhw ac i dalu teyrnged iddynt ac am fod yn yr ymchwiliad.

“Ceisiais ddweud ar y dechrau nad oeddwn yma i gyfiawnhau, roeddwn i yma i egluro. Dydw i ddim yn meddwl mai’r prawf i mi yw a gefais bopeth yn iawn oherwydd nid wyf yn meddwl y gallai unrhyw un basio prawf o’r fath.”

Dywedodd nad oedd yn dweud bod popeth a wnaeth yn iawn.

“Yr hyn y ceisais ei wneud yw egluro pam fy mod yn meddwl bod y camau a gymerwyd gennym ar y pryd yn rhesymol yng nghyd-destun y wybodaeth a oedd gennym ar y pryd. Nid yw hynny i ddweud o gwbl na allai person rhesymol arall fod wedi dod i gasgliad arall.

“Felly Ms Heaven, nid wyf yn ymrwymo i'ch cynigion. Rwy’n gobeithio, yn y penderfyniadau a wneuthum â fy nghydweithwyr, ein bod yn rhesymol yn ein hasesiad. Dydw i ddim yn gwneud hawliad uwch na hynny.”

Dywedodd Kirsten Heaven, cwnsler Teuluoedd mewn Profedigaeth Covid-19 Cymru, fod y grŵp eisiau gweld bod Mr Drakeford wedi myfyrio’n agored ar y modd yr ymdriniodd â’r pandemig ac wedi dysgu rhai gwersi.

Dywedodd fod y rhai sy’n galaru o Gymru wedi pori dros bob gair o’i ddatganiadau ond dywedodd eu bod yn “siomedig iawn, yn eich holl dystiolaeth i’r modiwl hwn, gan gynnwys eich tystiolaeth lafar heddiw, na fyddwch yn derbyn bod unrhyw beth gan Lywodraeth Cymru, yn enwedig chi, wedi eu gwneud yn anghywir.”

Roedd Mr Drakeford wedi dweud nad oedd yma i gyfiawnhau nac i amddiffyn, ond “yn anffodus dyna beth rydych chi wedi’i wneud", meddai Ms Heaven.

"Rydych chi wedi gwrthod derbyn y dylech fod wedi darllen arwyddion risg yn gynharach, yn hytrach na dibynnu ar edrych yn ôl.

“Ar drosglwyddo asymptomatig, rydych chi wedi gwrthod derbyn y dylid bod wedi cymryd agwedd ragofalus, rydych chi wedi gwrthod derbyn y dylech fod wedi canslo digwyddiadau torfol, rydych chi wedi gwrthod rhoi derbyniad diamod eich bod wedi methu â chynllunio ar gyfer y pandemig."

Ychwanegodd Ms Heaven: “Rydych chi wedi amddiffyn y ddau oedi gan Lywodraeth Cymru ar gyflwyno profion mewn cartrefi gofal ac rydych chi wedi ceisio egluro gwahaniaeth amlwg afresymegol Llywodraeth Cymru ar orchuddion wyneb.”

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Gofynnir i Mr Drakeford a oedd pobl â phroffil uchel yn y DU yn ymddangos i weithredu y tu allan i reolau Covid, fel taith Dominic Cummings i Gastell Barnard, wedi effeithio ar ymddiriedaeth yn arweinyddiaeth Cymru.

Mae’n ymateb drwy ddweud bod Llywodraeth y DU wedi talu am ymchwil i ymddiriedaeth y cyhoedd drwy gydol y pandemig, gyda Llywodraeth Cymru yn ariannu sampl atgyfnerthu yng Nghymru.

Dywed, ar ddechrau’r pandemig, fod lefelau ymddiriedaeth “fwy neu lai yr un fath” i Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, ond ar adeg taith Cummings roedd lefel ymddiriedolaeth Llywodraeth Cymru tua 70%, tra roedd Llywodraeth y DU "40% neu'n is".

“Rwy’n credu ei fod yn gysylltiedig iawn, iawn â theimlad bod yna bobl, mewn rhai rhannau o’r DU, yn rhoi cyfarwyddiadau i eraill nad oeddent yn teimlo bod angen iddynt eu dilyn eu hunain.”

Ychwanegodd y gall "warantu'n llwyr" nad oedd hyn yn wir yng Nghymru.

Arhosodd nifer yr achosion yn uchel iawn yn 2021 ond ni nododd adroddiad cyngor gwyddonol TAG ar 7 Ionawr fod cyfran fawr o drosglwyddo yn gysylltiedig ag ysgolion, gyda llai nag 1% â mwy nag 20 o achosion yn nhymor yr hydref yn 2020.

Gofynnwyd i Mr Drakeford pam y penderfynwyd na allai ysgolion ailagor yn llawn ar 18 Ionawr 2021 ac y byddent yn annhebygol o ddychwelyd i addysgu wyneb yn wyneb tan ar ôl hanner tymor ganol mis Chwefror.

Dywedodd fod cyngor yn gymhleth ac yn anghyson yn y maes hwn.

“Ni chawsom erioed set bendant o wybodaeth am effaith ysgolion ar drosglwyddo, ar wahaniaethau rhwng gwahanol grwpiau oedran neu effaith rhieni yn ymgynnull wrth gatiau’r ysgol.

“Ar wahanol adegau, fe wnaeth y cyngor eich gwthio i wahanol gyfeiriadau.”

Mae Mr Drakeford yn disgrifio cyflwyno rhestrau teithio rhyngwladol yn ystod haf 2021 fel un "anhrefnus a shambolig" oherwydd "cyflymder y newidiadau".

Dywed yr ymchwiliad i Mr Drakeford ofyn i benderfyniadau teithio gael eu gwneud ar sail y DU gyfan ac nid heb gytundeb y gweinyddiaethau datganoledig.

“Yn y maes hwn, dim ond pwerau damcaniaethol oedd gan Lywodraeth Cymru oherwydd nid yw’r rhan fwyaf o bobl sy’n teithio dramor o Gymru yn gwneud hynny o Gymru ac yn ôl i Gymru,” meddai.

“Felly, i bob pwrpas, roedd yn rhaid i ni wneud beth bynnag a benderfynodd Llywodraeth y DU.”

Mae'n dweud bod trafodaeth gyda Llywodraeth Cymru gan Lywodraeth y DU yn "eithaf elfennol, yn aml yn hwyr iawn yn y dydd".

“Rwy’n credu, o’r dechrau i’r diwedd, y gellid bod wedi gwneud mwy i gyfyngu ar ddyfodiad y coronafeirws, ac yn enwedig amrywiolion newydd o’r coronafeirws, i’r DU trwy deithio rhyngwladol,” meddai Mr Drakeford.

“Ond greddf Llywodraeth y DU bob amser oedd llacio teithio cymaint â phosib.”

Wrth feirniadu’r system oedd mewn lle, mae’n parhau: “Roedd y rhestrau’n newid yn gyson a’r meini prawf y penderfynwyd yn eu herbyn a fyddai gwlad ar restr yn newid hefyd.”

Ben Price
Gohebydd BBC Cymru

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Yn ystod ei dystiolaeth heddiw mae Mark Drakeford wedi cyfleu straeon o’i fywyd bob dydd yn ystod y pandemig i esbonio ei feddylfryd ar adegau wrth geisio siapio’i benderfyniadau.

Er enghraifft, cyn i’r rheolau yng Nghymru ofyn i bobl wisgo gorchudd wyneb, fe sylweddolodd wrth sefyll mewn ciw tu fas i’w archfarchnad leol faint o bobl oedd yn gwisgo mygydau'n barod.

Roedd cyflwyno cyfnod clo yn Rhagfyr 2020 yn benderfyniad anodd iawn, meddai.

Fe ddywedodd Mr Drakeford ei fod yn ymwybodol iawn o’r effaith byddai cyfnod clo cyn y Nadolig yn ei gael ar fusnesau bach ac ar blant.

Esboniodd bod yna blant difreintiedig yn ei etholaeth na fyddai wedi gallu mwynhau parti Nadolig, cinio Nadolig neu dderbyn anrheg Nadolig oni bai bod eu hysgol ar agor yn yr wythnos cyn y Nadolig.

Roedd yn ymddangos yn emosiynol wrth siarad, gan roi syniad o'r pwysau mawr roedd ffactorau fel hyn yn eu rhoi arno cyn gwneud penderfyniadau anodd.

Gofynnir i Mr Drakeford pam fod ei gabinet “ar dudalennau gwahanol” am yr hyn ddylai ddigwydd dros Nadolig 2020.

Roedd Vaughan Gething, y gweinidog iechyd ar y pryd, yn pwyso am symud ymlaen â’r cyfnod clo arfaethedig ar ôl y Nadolig, tra bod Mr Drakeford eisiau oedi.

“Dyma’r cyfnod anoddaf o wneud penderfyniadau yn y pandemig cyfan i Lywodraeth Cymru,” meddai Drakeford.

Mae'n dweud tra bod Mr Gething yn canolbwyntio ar gyngor meddygol, roedd ef yn edrych ar "niwed arall" fel difrod i fasnach cyn y Nadolig.

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Ond yr hyn oedd yn “pwyso’n drwm” ar ysgwyddau Mr Drakeford oedd yr effaith ar blant, meddai.

Mae ychydig yn emosiynol wrth iddo egluro sut, yn ei etholaeth ei hun yng ngorllewin Caerdydd, mae “ysgol wych” gydag un o’r cyfraddau uchaf o blant ar y “rhestr mewn perygl” yn y wlad.

“Os yw’r plant hynny’n cael y Nadolig, maen nhw’n ei gael yn yr ysgol. Rydyn ni ar fin dweud wrthyn nhw, mae'r Nadolig wedi'i ganslo'n llwyr.

“Rwy’n ffodus nad wyf yn cael llawer o nosweithiau digwsg, hyd yn oed yn y dyddiau anodd hyn, ond yn y foment honno rwy’n bryderus iawn.”

Clywodd yr ymchwiliad fod ail don Covid wedi cael mwy o effaith ar Gymru na’r gyntaf, gyda mwy o farwolaethau wedi’u cofnodi.

Gofynnir i Mr Drakeford a ddylai'r cyfnod clo byr fod wedi dod yn gynt.

Mae Mr Drakeford yn ailadrodd ei fod yn ymwneud â “chydbwyso niwed”, gan ychwanegu: “Y niwed sydd fwyaf yn ein meddyliau, heblaw’r niwed o’r feirws ei hun, yw niwed i blant.

"Roedden ni wedi cytuno fel cabinet mai cadw ysgolion ar agor fyddai ein prif flaenoriaeth.

"Roedden ni'n ymroddedig iawn i sicrhau bod wythnos o'r cyfnod clo yn cyd-daro â hanner tymor, er mwyn lleihau'r effaith ar fywydau plant."

Mae’n dweud nad yw’n “amddiffyn” y penderfyniad, ond yn “ei esbonio orau y gallaf”.

Ffynhonnell y llun, PA Media

Mae Mr Poole KC yn dweud wrth Mr Drakeford, erbyn canol mis Medi 2020, fod cyfnod clo byr yn cael ei annog gan Sage oherwydd cyfradd R cynyddol - nifer gyfartalog y bobl sydd wedi'u heintio gan berson sengl â'r feirws.

Dywed Mr Drakeford fod Llywodraeth Cymru wedi wynebu “cyfres o flaenwyntoedd”, fel Boris Johnson yn “gwrthwynebu’n weithredol” i gyfnod clo cenedlaethol arall ac yn gwrthod cynnal cyfarfod COBRA y gofynnwyd amdano ar y pwnc.

Roedd yna hefyd rwystrau ariannol yn gysylltiedig â hyn, yn ogystal â sut i wneud mesur o'r fath yn "dderbyniol i'r cyhoedd".

Yn olaf, dywed fod gweinidogion yn “fwy ymwybodol” o’r “cydbwysedd niwed” yr oedd angen ei ystyried cyn gweithredu clo arall.

Cyhoeddwyd cyfnod clo byr pythefnos yn ddiweddarach yng Nghymru, ym mis Hydref 2020.

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Gofynnir i Mr Drakeford pam na ddilynodd Cymru y drefn yn Lloegr wrth gyflwyno mygydau wyneb gorfodol ar drafnidiaeth gyhoeddus o 15 Mehefin 2020.

Mae'n dweud bod prif swyddog meddygol Cymru wedi cynghori bod gorchuddion wyneb yn arwain at bobl yn gwneud pethau mwy peryglus.

Dywed Mr Drakeford ei fod yn teimlo ei bod yn bwysig cefnogi'r safbwynt hwnnw ac y byddai mynd yn erbyn Dr Atherton wedi ei danseilio ac wedi rhoi "llai o bwysau" i'w gyngor mewn cyd-destunau eraill.

Gwnaeth Cymru fygydau wyneb yn orfodol ar drafnidiaeth gyhoeddus ar 27 Gorffennaf.

Ar newid cyngor Atherton, dywed Drakeford: "Rwy'n meddwl ei fod wedi symud i ffwrdd o'r ddadl y byddai'n gwneud mwy o ddrwg nag o les. Roedd yn amheus y byddai'n gwneud unrhyw les."

Ffynhonnell y llun, PA Media

Mae'r Farwnes Hallett yn awgrymu wrth Mr Drakeford ei fod yn "dilyn y wyddoniaeth yn slafaidd", yn hytrach na chael ei arwain ganddi fel y dywedodd wrth yr ymchwiliad yn flaenorol.

Dywed Mr Drakeford ei fod “yn cael ceisiadau cyson gan wahanol grwpiau i wneud eithriad iddyn nhw” pan ddaeth i’r rheolau, a’i “amddiffyniad cryfaf” bob amser oedd ei fod yn dilyn cyngor meddygol.

“Dwi ddim yn meddwl ein bod ni’n dilyn y wyddoniaeth yn slafaidd oherwydd roedden ni mewn trafodaeth frwd gyda’r prif swyddog meddygol,” ychwanega.

"Roedd ei gyngor proffesiynol bob amser yn glir - gallwch chi ei wneud, ond byddech chi'n gwneud mwy o ddrwg nag o les."

Dywed Mr Drakeford fod ganddo’r “farn uchaf” am brif weinidogion yr Alban a Gogledd Iwerddon yn ystod y pandemig.

Ychwanegodd Mr Drakeford fod Nicola Sturgeon yn "wleidydd aruthrol" a bod "llawer o weinidogion y DU yn ei hofni".

“Doedd hynny ddim yn wir am y prif weinidog [Boris Johnson]… nid oedd ef am roi’r argraff bod prif weinidog y DU rywsut ar yr un lefel â phrif weinidogion cenhedloedd eraill,” meddai.

Ffynhonnell y llun, Llywodraeth Cymru

Ben Price
Gohebydd BBC Cymru

Mae defnydd gweinidogion o ap negeseuo WhatsApp wedi denu sylw dros yr wythnosau diwethaf.

Roedd defnydd y cyn-weinidog iechyd, Vaughan Gething o'r ap dan y chwyddwydr yn gynharach yn yr wythnos.

Mae Mark Drakeford wedi gwrthod galwadau gan y Ceidwadwyr Cymreig a Phlaid Cymru i drafod ei ddefnydd o WhatsApp yn ystod y pandemig.

Felly tybed beth wnawn nhw o’i atebion heddiw?

Dywedodd Mr Drakeford wrth yr ymchwiliad iddo ddefnyddio WhatsApp 11 o weithiau yn unig yn ystod y pandemig, gan gynnwys unwaith i ddiolch i rywun, ac i gwyno am y ffaith ei fod methu clywed trafodaethau yn y Senedd.

Fe ddysgon ni hefyd nad yw hi wedi bod yn bosib adfer hen negeseuon WhatsApp y Prif Weinidog rhwng Gorffennaf 2018 a Mawrth 2021 o’i ffon sydd ar gyfer busnes y Senedd yn unig.

Wrth drafod negeseuon anffurfiol, dywed Mr Drakeford iddo ddefnyddio WhatsApp dim ond ar 11 achlysur “yn ystod misoedd lawer y pandemig".

“Dwi ddim yn credu i mi ddefnyddio WhatsApp i gyfathrebu â phrif weinidog yr Alban, negeseuon testun yn sicr,” meddai.

Dywedodd fod y polisi ynghylch defnyddio negeseuon anffurfiol ar gyfer busnes y llywodraeth heb os yn un cadarn yn 2009, ond o dan amgylchiadau delio â’r pandemig, “nid oedd y polisi yn gwneud synnwyr”.

Mae'n dweud nad oedd negeseuon testun yn cael eu defnyddio'n aml iawn wrth lunio polisïau.

Dywed Mr Drakeford nad oedd wedi meddwl fod angen siarad â chydweithwyr am yr angen i gadw negeseuon, ar gyfer ymchwiliad yn y dyfodol.

Nid yw’n credu iddynt gael eu dileu “gyda’r bwriad o ddianc rhag craffu gan eraill” nac ymchwiliad.

Dywed iddo ddefnyddio dim ond un ffôn a roddwyd gan y Senedd a'i drosglwyddo i sicrhau bod unrhyw negeseuon ar gael.

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Ben Price
Gohebydd BBC Cymru

Daeth hi’n glir yn ystod y pandemig bod Llywodraeth Cymru yn fwy gofalus wrth lacio cyfyngiadau Covid-19 o'i gymharu â llywodraethau eraill y DU.

Ond ai dyma oedd y strategaeth gywir wrth ystyried effeithiau rhai o’r mesurau, er enghraifft y cyfnod clo, ar grwpiau gwahanol o bobl?

Y syniad oedd bod gweinidogion yng Nghymru yn ceisio gwneud mwy i amddiffyn y cyhoedd rhag y feirws.

Ac yn ôl ymgynghorwyr gwyddonol Llywodraeth Cymru y llynedd, fe wnaeth y cyfyngiadau helpu i leihau nifer y bobl a gafodd eu cludo i’r ysbyty, nifer y marwolaethau a’r pwysau ar y gwasanaeth iechyd.

Ond fe wnaeth y mesurau hefyd cyfrannu i ddirywiad yn iechyd meddwl a lles nifer o bobl yn ogystal â chynnydd mewn anghydraddoldebau addysg a chyflogaeth.

Mae’r ymchwiliad yn dychwelyd i’r cyfnod Mai 2020, pan ddechreuodd canllawiau yng Nghymru a Lloegr amrywio.

Yng Nghymru, roedd pobl bellach yn cael gwneud ymarfer corff fwy nag unwaith y dydd, gallai canolfannau garddio agor, ac roedd cadw pellter cymdeithasol i'w weld. Nid oeddent yn cael trefnu cyfarfodydd awyr agored ymlaen llaw rhwng aelodau o wahanol aelwydydd, fel y gallent yn Lloegr.

“Fe wnaethon ni ymdrechion parhaus gwirioneddol i gyfathrebu â phobl ac yn enwedig ar hyd y ffin… ond wrth gwrs dyma le'r oedd pobl wedi arfer fwyaf â gwahaniaethau,” meddai Drakeford wrth yr ymchwiliad.

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Ond mewn cyfweliad cyfryngau ar y pryd, adroddwyd bod Mr Drakeford yn dweud bod cyfarfod yn yr awyr agored gyda rhywun yn cael ei ganiatáu.

Pan ofynnwyd iddo gan Mr Poole a oedd hyn yn gamarweiniol, dywedodd Mr Drakeford: "Roeddwn i'n sicr mewn trwbwl ynglŷn â'r hyn roeddwn i wedi'i ddweud."

Ychwanegodd: “Rydyn ni ar ein traed, yn ateb cwestiynau heb eu sgriptio ac weithiau dydyn ni ddim yn dweud pethau yn union fel rydyn ni’n bwriadu.”

Mae'n dweud mai'r pwynt yr oedd yn ceisio'i wneud oedd bod dweud helo wrth rywun roeddech chi'n ei adnabod pan oeddech chi'n eu gweld "ar hap ac nid trwy gynllun" yn iawn.

"Y pwynt roeddwn i'n ceisio'i wneud oedd nad oedd dim byd o'i le ar hynny," meddai.

Mae ffigyrau’n dal i gael eu cyhoeddi ar Covid yng Nghymru ac yn dangos gostyngiad cyson mewn achosion ysbyty ers brig y gaeaf ddiwedd mis Ionawr.

Mae nifer y cleifion sy’n profi’n bositif am Covid wedi gostwng i’w nifer wythnosol isaf ers mis Gorffennaf diwethaf – 135 ar draws ysbytai Cymru.

Roedd saith marwolaeth oherwydd Covid yn yr wythnos yn diweddu 1 Mawrth.

Ar y cyfan, bu tua 10,278 o farwolaethau oherwydd Covid ers mis Mawrth 2020 - gyda 2,310 o farwolaethau eraill pan oedd Covid yn ffactor cyfrannol.

Ffynhonnell y llun, Getty Images