Fe wnaeth marwolaeth sydyn gwraig Mark Drakeford, Clare, ym mis Ionawr arwain at ddyfalu am ei ymadawiad fel arweinydd Llafur Cymru a rôl y Prif Weinidog.

Roedd y cwpl wedi bod yn briod am 46, a bu Mr Drakeford yn agored iawn am ei alaru.

Roedd nifer wedi dyfalu y gallai gyhoeddi ei ymddiswyddiad yng nghynhadledd wanwyn Llafur Cymru ym mis Mawrth.

Ond yn hytrach, cyhoeddodd ei fod yn teimlo "dyletswydd" i barhau i weithio tuag at nodau'r Blaid Lafur, er ei fod yn delio â "baich ofnadwy galar".

Ffynhonnell y llun, PA Media

Dros Ginio
BBC Radio Cymru

Yn trafod dewis olynydd i Mark Drakeford, dywedodd Carwyn Jones fod "digon o dalent yna i sicrhau cystadleuaeth".

"Mae sawl person yn fy marn i yna allai neud y jobyn," meddai ar Dros Ginio.

"Mae hynna yn rhywbeth iach ynglŷn â’r sefyllfa sydd gyda ni o fewn y Blaid Lafur.

"Mae gyda ni genhedlaeth newydd sydd wedi bod yna ers sawl blwyddyn."

BBC Radio Cymru

Nôl yn 2020, roedd Mark Drakeford yn westai ar raglen Beti a'i Phobol ar BBC Radio Cymru.

Mae modd gwrando'n ôl ar y cyfweliad yma.

Dros Ginio
BBC Radio Cymru

Yn siarad ar Dros Ginio dywedodd rhagflaenydd Mark Drakeford fel Prif Weinidog Cymru, Carwyn Jones:

“Rwy’n credu bod Mark wedi 'neud ei feddwl lan ymhell o flaen llaw - o'dd e moyn 'neud pum mlynedd - ac wrth gwrs mae 'na ffactor arall fan hyn - mae pawb yn disgwyl etholiad cyffredinol rhywbryd y flwyddyn nesaf.

"'Sa fe’n mynd yn rhy bell mewn i’r flwyddyn mae 'na risg wedyn bydd cystadleuaeth ar gyfer arweinydd y Blaid Lafur yn rhedeg yr un pryd ag ymgyrch etholiadol, a bydde neb moyn gweld 'na.

"Rwy’n siŵr bod hynny ar ei feddwl e.

"Gyda Mark, ma' fe’n rhywun fi’n credu sydd wedi 'neud argraff fawr ar fywydau pobl.

"Gorfodd e ddelio gydag argyfwng mawr - yr argyfwng mwya’ fydden ni yn dweud mae unrhyw brif weinidog wedi gorfod delio gyda - a fe ddaeth e drwyddo hwnna gyda pharch.

"Fi’n credu mae llawer sydd heddi yn meddwl 'diolch bod Mark wedi bod yna, wedi cymryd y penderfyniad wnaeth e wrth gymharu gyda beth ddigwyddodd dros y ffin'."

Mae Mark Drakeford yn "ddyn arbennig," sydd wedi arwain Cymru drwy "gyfnodau arbennig" yn ôl Gweinidog Addysg a'r Iaith Gymraeg, Jeremy Miles.

"Mae wedi bod yn oleuni o ran trugaredd yn ein gwleidyddiaeth, ac yn esiampl o wasanaeth cyhoeddus i’r genedl," meddai.

"Pan fydd yn camu i lawr fel Prif Weinidog, bydd yn gallu edrych yn ôl ar ei yrfa a’i ymroddiad i helpu eraill – fel gweithiwr yn y gwasanaethau prawf, fel athro o bolisi cymdeithasol, fel cynghorydd i Rhodri Morgan ac fel gweinidog a Prif Weinidog Cymru.

"Wrth i ni ystyried beth sy’n dod nesaf, dwi’n gobeithio y gallwn adeiladu ar waddol Mark, cwrdd â heriau newydd ac anelu am ddyfodol uchelgeisiol i Gymru."

Mae Archesgob Cymru, Andrew John, ymysg y rheiny sydd wedi rhoi teyrnged i Mark Drakeford.

"Y mae Mark Drakeford wedi ymgymryd â'i dasg o arwain yng Nghymru mewn modd gonest, dirodres, diwyd a llawn gofal dynol ac y mae'n haeddu diolch a pharch pawb wrth iddo osod i lawr ei gyfrifoldebau," meddai.

"Yr ydym yn ei sicrhau ef a'i deulu o'n gweddïau a'n dymuniadau gorau ar gyfer y dyfodol."

Ffynhonnell y llun, Yr Eglwys yng Nghymru

Mewn cynhadledd i’r wasg a barodd bum munud yn unig, fe gyhoeddodd Mark Drakeford fod ei gyfnod fel arweinydd yn dod i ben.

Wrth siarad yn Oriel Senedd Cymru, doedd dim lle i droi oherwydd yr holl gamerâu a newyddiadurwyr oedd wedi ymgynnull.

Democratiaid Rhyddfrydol Cymru

Mae arweinydd y Democratiaid Rhyddfrydol yng Nghymru, Jane Dodds wedi dweud ein bod yn "ddyledus" i Mark Drakeford am ei waith o arwain Cymru drwy "gyfnodau anodd".

“Hoffwn ddiolch i’r Prif Weinidog am ei arweinyddiaeth a’i ymroddiad i Gymru drwy ei bum mlynedd yn y rôl," meddai.

“Drwy ei gyfnod, mae wedi bod yn gyson gyda’i arweinyddiaeth o'r wlad drwy gyfnodau anodd, o ganlyniad i hynny, rydym yn ddyledus iddo.

“Mae fy neges i’r arweinydd newydd yn un syml. Mae angen gweledigaeth newydd i Gymru.

“Rydym angen syniadau newydd i newid dyfodol y wlad am y gorau."

Catrin Haf Jones
Gohebydd Seneddol BBC Cymru

Yn brif weinidog trwy gyfnod Covid, fe wnaeth Mark Drakeford ei farc ar wleidyddiaeth ac ymwybyddiaeth Prydain gyfan fel yr un Prif Weinidog Cymreig cynt - a phrofi’n ddraenen yn ystlys Rhif 10 ar fwy nag un achlysur trwy gyflwyno rheolau gwahanol bob ochr i Glawdd Offa a beriniadu Downing Street am beryglu’r undeb trwy’u gweithredoedd - a’r dyfyniad enwog hwnnw, “he really is awful” yn crynhoi ei farn am Boris Johnson.

Ond fe fu’n ddraenen yn ystlys ei arweinydd Prydeinig ei hun ar adegau hefyd, a record ei lywodraeth ar iechyd yng Nghymru yn profi’n fwled ddefnyddiol i Rishi Sunak yn erbyn Keir Starmer mewn sawl sesiwn o Gwestiynau’r Prif Weinidog.

Roedd galwadau Mark Drakeford am ragor o ddatganoli, fel ym maes heddlu a chyfiawnder, hefyd yn gynnen rhwng y ddau, a Keir Starmer dipyn mwy gwyliadwrus am rannu rhagor o rym.

Er yn wleidydd oedd yn gweld y byd mwy trwy lygaid Jeremy Corbyn na Keir Starmer, fe ddaeth rhyw gyd-weld a chydweithio gwell rhwng y ddau yn y misoedd diwethaf - a Keir Starmer yn cadw cefn Mark Drakeford yn wyneb y feirniadaeth am bolisi 20mya Cymru.

Heddiw, dymuno’n dda iddo wnaeth Keir Starmer a Rishi Sunak wrth agor cwestiynnau’r Prif Weinidog yn San Steffan, a diolch iddo am ei flynyddoedd lawer, cyn ac yn ystod ei brif weinidogaeth, o wasanaeth cyhoeddus.

Ffynhonnell y llun, Reuters

Yn ymateb i ymadawiad Mark Drakeford dywedodd Prif Weinidog y DU, Rishi Sunak:

“Rwy’n gwybod y bydd pawb am ymuno â fi i ddymuno’r gorau i Mark Drakeford wrth iddo symud ymlaen o’i flynyddoedd lawer o wasanaeth cyhoeddus ymroddedig.”

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Ychwanegodd yr Ysgrifennydd Cartref James Cleverly, ar X (Twitter gynt):

“Nes i ddim gweithio’n agos gyda Mark Drakeford, ond ar yr adegau gwrddon ni nes i weld ei fod yn ŵr bonheddig.

"Diolch am dy wasanaeth cyhoeddus, a phob lwc am y dyfodol.”

Yn ei ymateb yntau i'r newyddion dywedodd arweinydd y Blaid Lafur, Syr Keir Starmer:

"Hoffwn gydnabod ymddeoliad fy nghydweithiwr a’m ffrind, Mark Drakeford, Prif Weinidog Cymru.

"Mae wedi rhoi ei fywyd i wasanaeth cyhoeddus, ac yn byw ei werthoedd bob dydd.

"Yn dawel ac yn amyneddgar, mae Mark wedi bod yn gawr o fewn Llafur a gwleidyddiaeth Cymru, ac rydyn ni'n diolch iddo am ei wasanaeth ac yn dymuno’n dda iddo.”

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Ceidwadwyr Cymreig

Mae arweinydd y grŵp Ceidwadol yn y Senedd, Andrew RT Davies wedi dweud ei fod yn “dymuno’n dda” i Mark Drakeford wrth iddo gamu o’i rôl fel Prif Weinidog Cymru.

“Er ein bod gyda gweledigaeth wahanol iawn am Gymru, rwy’n gwybod fod fy nghydweithwyr yn cytuno gyda mi ac yn parchu'r ymroddiad i’w waith fel Prif Weinidog," meddai.

“Ond, mae’n holl bwysig nad yw’r cyhoeddiad yma’n tynnu sylw oddi ar y gwaith pwysig o wneud y gorau dros bobl Cymru.

“Dylai’r ffaith y bydd gwleidyddion Llafur nawr yn ymgeisio am rôl y Prif Weinidog ddim amharu ar hyn."

Daniel Davies
Gohebydd Gwleidyddol BBC Cymru

Pentyrru mae'r problemau i Lywodraeth Cymru.

Does fawr o arwydd fod dim yn tycio yn y frwydr i dorri rhestrau aros yn y gwasanaeth iechyd, ac mae tystiolaeth yn gynyddol fod Covid wedi rhoi clec i'r system addysg.

Mae gweinidogion eisoes wedi cyfaddef na fydd addewidion i adeiladu mwy o dai ac i greu mwy o brentisiaethau yn cael eu gwireddu.

Mwy a mwy o arian sy'n cael ei balu mewn i'r cwmni trenau, Trafnidiaeth Cymru, mae sefyllfa argyfyngus yn y diwydiant dur, ac mae ymchwiliad yn mynd rhagddi i ymateb un gweinidog i sgandal Undeb Rygbi Cymru.

Ac mae hynny cyn sôn am yr ymateb i'r gyfraith 20mya, na chwaith am effaith chwyddiant ar y gyllideb.

Gellid dadlau wrth gwrs nad ar Mark Drakeford mae'r bai am y rhain, ond bydd hi'n her anferth i'w olynydd fynd i'r afael â hyn oll.

Plaid Cymru

Dywedodd Rhun ap Iorwerth, arweinydd Plaid Cymru bod cyhoeddiad Mark Drakeford yn nodi "diwedd cyfnod gwleidyddol yng Nghymru".

"Dwi ddim yn meddwl bod neb yn disgwyl hynny," meddai.

Pan ofynnwyd iddo a fyddai hyn yn effeithio ar y cytundeb cydweithredu rhwng Llafur a Phlaid Cymru yn y Senedd, dywedodd Mr ap Iorwerth: "Mae'n gytundeb tair blynedd sy'n seiliedig ar set o feysydd polisi y cytunwyd arnynt.

"Boed hynny gyda Mark Drakeford neu pwy fydd yn olynydd, rydyn ni fel Plaid yn cael ein harwain gan yr hyn sydd orau i Gymru ac ni fydd hynny'n newid."

Bydd y diweddaraf ar gyhoeddiad Mark Drakeford yn cael sylw Vaughan Roderick ar Dros Ginio heddiw.

Fe fydd modd i chi ddilyn y rhaglen heb orfod gadael ein llif trwy glicio ar eicon y rhaglen uchod o 13:00 ymlaen

Cemlyn Davies
Gohebydd Gwleidyddol BBC Cymru

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Yn dilyn cyhoeddiad Mark Drakeford mae’r sylw’n troi’n syth at y ras i’w olynu.

Y ddau geffyl blaen yw gweinidog yr economi Vaughan Gething a’r gweinidog addysg Jeremy Miles.

Mae gan y ddau ymgyrch arweinyddiaeth ar y gweill yn barod.

Mae Mr Gething wedi cynrychioli De Caerdydd a Phenarth ers 2011 ac wedi bod yn rhan o’r llywodraeth ers 2013.

Fe oedd y gweinidog iechyd yn ystod y pandemig a daeth e’n ail yn y ras arweinyddiaeth ddiwethaf yn 2018.

Ffynhonnell y llun, Llywodraeth Cymru

Cafodd Mr Miles ei ethol yn 2016. Yn y gorffennol mae e wedi gwasanaethu fel y cwnsler cyffredinol a’r gweinidog Brexit.

Mae enw Eluned Morgan bob tro’n codi mewn unrhyw drafodaeth am olynydd posib Mark Drakeford hefyd. Hi yw’r gweinidog iechyd presennol ac fe safodd yn y ras ddiwethaf yn 2018.

Mae ymgeiswyr posib eraill yn cynnwys y gweinidog newid hinsawdd Julie James a’r dirprwy weinidog dros bartneriaeth gymdeithasol Hannah Blythyn.

Ffynhonnell y llun, Getty Images

Rhodri Lewis
Gohebydd Gwleidyddol BBC Cymru

Bydd Pwyllgor Gwaith Llafur Cymru yn cwrdd heno i drafod manylion yr amserlen ar gyfer yr ornest i olynu Mark Drakeford fel arweinydd.

Dywedodd Mr Drakeford ei fod yn disgwyl y byddai hwn yn digwydd cyn i’r Senedd dorri ar gyfer gwyliau’r Pasg ym mis Mawrth.

Ond ni fydd y person sy’n dod yn lle Mark Drakeford yn dod yn Brif Weinidog yn awtomatig.

Fe fydd y person sy’n cael ei ddewis fel arweinydd Llafur Cymru yn gorfod cael ei enwebu a’i gymeradwyo gan y Senedd gyfan.

Fe all y pleidiau eraill gyflwyno ymgeisydd am y swydd, ond y tebygrwydd yw y byddai’r arweinydd Llafur yn olynu heb fawr o drafferth.

Wrth ymateb i gyhoeddiad Mark Drakeford, dywedodd llefarydd y Blaid Lafur dros Gymru, Jo Stephens AS:

“Mae Mark Drakeford wedi arwain ein gwlad gyda gofal, sgil a gwerthoedd sydd wedi’i seilio ar wreiddiau ac egwyddorion y Blaid Lafur.

“Roedd ei arweinyddiaeth drwy gydol y pandemig yn enghraifft wych o’i wasanaeth cyhoeddus.

“Mae wedi rhoi cymaint o’i fywyd i ddod â newid positif i bobl Cymru.

“Mae Mark wedi bod yno drwy gydol ein taith drwy ddatganoli, fel pensaer ac fel adeiladwr.

"Mae wedi bod yn rhan bwysig o lwyddiant etholiadol y Blaid Lafur dros y 25 mlynedd ddiwethaf ac mae wedi ennill parch gwrthwynebwyr ar draws y sbectrwm gwleidyddol.

“Wrth i Mark ddod â’i dymor o arwain y Blaid Lafur i ben, rwy’n ei gofio am ei arweinyddiaeth, ei gyfeillgarwch a’i gyfraniad anhygoel i Gymru."

Ffynhonnell y llun, Llywodraeth y DU

Rhodri Lewis
Gohebydd Gwleidyddol BBC Cymru

Mewn cynhadledd i’r wasg annisgwyl, barodd braidd bum munud, fe gyhoeddodd Mark Drakeford fod ei gyfnod fel arweinydd yn dod i ben.

Wrth siarad yn Oriel Senedd Cymru, rhan gyfyng o’r adeilad sydd ond ar agor i Seneddwyr, doedd dim lle i droi oherwydd yr holl gamerâu a newyddiadurwyr oedd wedi ymgynnull.

Dywedodd Mark Drakeford y pethau y’n ni’n disgwyl clywed mewn achlysuron fel hyn; ei fod wedi bod yn fraint bod wrth y llyw, yn diolch i’w gyd-weinidogion yn y cabinet, a'n dweud bod 'na waith eto i’w wneud cyn camu lawr.

Eto, mae’r amseru’n codi cwestiynau; ydy’r Blaid Lafur moyn bod mor sicr ag y gallan nhw bo' nhw’n cael arweinydd newydd mewn lle cyn yr Etholiad Cyffredinol nesaf?

Neu oes 'na rywbeth arall tu cefn i’r penderfyniad annisgwyl i gyhoeddi heddi, beth oedd trwch newyddiadurwyr yn disgwyl iddo fe wneud y flwyddyn nesaf?

Ar ôl iddo orffen, roedd 'na bwt o gymeradwyaeth o’r llawr islaw lle’r oedd llawer, gan gynnwys rhai o’i staff, wedi ymgynnull.

'Naeth Mark Drakeford ddim cymryd unrhyw gwestiynau o’r llawr ar ôl ei ddatganiad - yn amlwg ddim am fanylu am y rhesymau tu ôl i’r cyhoeddiad heddiw.

Ond dywedodd y byddai digon o amser i gloriannu ei yrfa yn y misoedd i ddod.

Elliw Gwawr
Gohebydd Gwleidyddol BBC Cymru

Er ei fod dal yn adnabyddus iawn, mae ei boblogrwydd wedi dirywio dros y flwyddyn ddiwethaf, yn bennaf oherwydd polisïau trafnidiaeth.

Mae'r polisi 20mya wedi bod yn ddadleuol iawn, a'r gwaharddiad ar adeiladu ffyrdd newydd hyd yn oed wedi codi gwrychyn o fewn ei blaid ei hun.

Ond mi fydd o hefyd yn cael ei gofio am y cytundeb gyda Phlaid Cymru i weddnewid etholiadau Cymru ac i gynyddu maint y Senedd - polisi fydd nawr yn nwylo ei olynydd.

Hyd yn oed ar ôl gadael y rôl, mi fydd ei benderfyniadau yn ystod y pandemig yn parhau dan y chwyddwydr, wrth i'r ymchwiliad Covid ganolbwyntio ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru y flwyddyn nesaf.