Finlay J aig 100

Fionnlagh Dòmhnallach - no Finlay J mar a b' fheàrr a dh'aithnichear e

Thèid beatha aon de dh'fhuamhairean mòra saoghal na Gàidhlig a chomharrachadh an t-seachdain seo le 100 bliadhna ann bho rugadh an sgrìobhaiche agus an craoladair Fionnlagh Dòmhnallach - no 'Finlay J' mar a b' fheàrr a dh'aithnichear e.

Rugadh Fionnlagh air a' 4mh là dhen Iuchar 1925. Chaidh a thogail air fearann ann am baile Sgarastaidh ann an ceann a deas na Hearadh mar phàirt de theaghlach chroitearachd.

Bhon sin, thigeadh ceangal làidir ris an àite dham buineadh e fad a bheatha, gu sònraichte anns na bliadhnaichean a chuir e seachad ann an craoladh.

Eadar a bhith ag aithris air sgeulachdan às na h-eileanan, gu bhith a' cruthachadh phrògraman mun deidhinn agus dòigh-beatha nan eileanach, choisinn e cliù mar chraoladair aig an ìre as àirde.

Bha e cuideachd air a mheasadh mar shàr-sgrìobhadair. Bho sgeulachdan goirid agus sgrìobhadh ann an irisean, gu na trì leabhraichean mòra a chaidh fhoillseachadh faisg air deireadh a bheatha.

Duine soirbheachail a bh' ann anns gach seagh cha mhòr.

Bha Fionnlagh (clì) na riochdaire air grunn phrògraman stèidhichte air na h-eileanan

Ged is ann an lùib teaghlach croitearachd a bha Fionnlagh, fhuair e bogadh ann an gnothaichean foghlaim aig aois òg tro athair.

Chaidh Dòmhnall Iain MacSuain a thogail air an fhearann ri taobh teaghlach Fhionnlaigh.

"Tha cuimhne agam air a bhith am broinn an taighe mar chloinn. Dh'fheumamaid a bhith sàmhach aig uair feasgar ge-tà, oir bha am bodach airson na naidheachdan fhaighinn," tha Dòmhnall Iain ag ràdh.

"Chan e croitear a bh' ann mar siud, bha e nas fhoghlamaichte, agus bha e a' lorg rudan nas fheàrr na croitearachd."

Dh'fhaodadh gur e am bogadh sin a chuir Fionnlagh air an t-slighe gu soirbheachas. Dh'fhàg e Sgarastadh agus na Hearadh aig aois òg gus tuilleadh foghlaim fhaighinn ann am Port Rìgh.

Bhon sin, ghluais e a Ghlaschu, agus e an làn-bheachd leantainn air dhan mhinistearalachd. Cha do mhair sin ach timcheall air bliadhna mus do thòisich e ag obair aig a' BhBC. Chaidh e bho neart gu neart an uairsin.

Fionnlagh ag aithris à Sealtainn nuair a thòisich craoladh telebhisein an sin

Chan fhada às dèidh dha tòiseachadh a thuig a cho-obraichean agus an luchd-èisteachd a chuid thàlant. Bha a ghuth gu sònraichte aithnichte fad 's farsaing.

"Bha guth brèagha aige", dh'innis Dòmhnall Iain MacSuain dhomh. "Bha am blas aige cho Gàidhealach 's a bha i a-riamh."

Chuir Ailean Caimbeul eòlas air Fionnlagh tro a bhith ag obair còmhla ris aig a' BhBC.

"Duine comasach a bh' ann. A bharrachd air na sgilean eanchainn a bh' aige, agus na comasan sgrìobhaidh agus labhairt a bh' aige, tha mi a' creidsinn gur dòcha gur ann air a' ghuth a bu mhotha a bha an luchd-èisteachd a' cur meas."

"Duine eirmseach a bh' ann, a dheadh an sàs ann an geur-chainnt agus dibhearsan ann an dòigh shocair, èibhinn."

Aig cridhe mòran de na prògraman anns an robh Fionnlagh an sàs - bha an ceangal aige ri dhachaigh anns na Hearadh.

'S iomadh prògram a chaidh a stèidheachadh air dòigh-beatha eileanach, rud air an robh e fhèin mion-eòlach. Bha sin follaiseach nuair a chruthaich e am film "A Boy in Harris" anns na 60an.

Bha am film a' leantainn beatha an Urramaich Donnie MacSuain - a thogadh ann an Sgarastadh cuideachd.

Bheireadh Donnie mìneachadh air a bheatha, le Fionnlagh ag aithris air criomagan cuideachd.

Dh'innis Donnie gun robh e fhèin mothachail aig an àm, ged is e esan a bha aig cridhe an fhilm, gun robh Fionnlagh ag innse sgeulachd òige fhèin aig an aon àm.

Bha Fionnlagh aithnichte fad bhliadhnaichean mar fhear aig an robh sàr chomas sgrìobhaidh. Na ùine ann am Port Rìgh, bha e mar phàirt de sgioba a chruthaich iris fon ainm An Cabairneach.

Fhad 's a bha e aig obair còmhla ris a' BhBC, stèidhich e an iris Gairm còmhla ri Ruairidh MacThòmais ann an 1952. Chuireadh e seachad grunn bhliadhnaichean an dà chuid a' sgrìobhadh airson na h-iris, agus cuideachd na dheasaiche.

Nas anmoiche na bheatha, chaidh aige air aonta a ruighinn le luchd-foillseachaidh a leigeadh leis leabhraichean a sgrìobhadh.

Sgrìobh e trì dhiubh, Crowdie & Cream, Crotal & White agus The Corncrake & the Lysander, air an stèidheachadh air an togail aige fhèin anns na Hearadh. Tha na trì leabhraichean sin fhathast rim faighinn an-diugh.

Tha an Dtr Petra Poncarová aig Oilthigh Ghlaschu air a bhith a' sgrùdadh sgrìobhaidhean Fhionnlaigh.

"Tha na sgrìobhaidhean aige cumhachdach agus làidir", dh'innis i dhomh.

"Tha tòrr de na sgrìobhaidhean aige èibhinn, rud a tha a' còrdadh rium gu mòr. Tha cuid eile ann a tha duilich agus dòmhain."

"Tha e dìreach a' cur iongadh orm cho math 's a bha e air a h-uile cail."

Chan e mhàin air pàipear a bha a chuid sgrìobhadh soirbheachail. Chaidh cuid de na sgeulachdan aige a dhèanamh ann an cruth telebhisein cuideachd. Sin a thachair ann an 2001, nuair a chruthaich am BBC an sreath dràma Gruth is Uachdar stèidhichte air leabhraichean Fhionnlaigh.

Sin a' chiad eòlas a chuir mi fhèin air obair Fhionnlaigh.

'S mi "Fionnlagh òg" anns an t-sreath, mus do lean Dòmhnall Carlin le obair cleasachd sònraichte gus a riochdachadh nuair a dh'fhàs e beagan na bu shine.

Cha robh mi ach eadar 6 no 7 bliadhna a dh'aois aig an àm agus leis an sin, cha robh tuigse buileach ceart agam air dè dìreach cho math 's a bha sgrìobhaidhean agus sgeulachdan Fhionnlaigh.

Bhon uairsin, tha mi air tuigse fhaighinn air an tàlant a bh' aige, cho èibhinn 's a bha e, agus cho dìleas 's a bha e ris an àite dham buineadh e - agus na daoine a bha mun cuairt air.

'S e Gruth is Uachdar cuideachd a' chiad bhlas a fhuair mi fhèin air na meadhanan, agus sin a phiobraich mi gus leantainn orm gus obair fhaighinn anns na meadhanan Gàidhlig.

Gu cinnteach, mura b' e Gruth is Uachdar agus gu sònraichte Finlay J, cha bhiodh sin air tachairt.

Na cleasaichean a chluich teaghlach Fhionnlaigh ann an "Gruth is Uachdar": Coinneach MacRath, Donna Nic'illeMhoire, Dòmhnall Carlin agus mi fhèin.

Bhàsaich Fionnlagh air an 14mh den Dàmhair, 1987 - an aon sheachdain 's a bha am Mòd Nàiseanta Rìoghail ga chumail ann an Sruighlea. Aig an àm, chaidh a mheasadh mar aon de na Gàidheil as cudromaiche riamh.

Dh'fhàg mòran cuideachd gur e call mòr a bh' ann do chraoladh agus litreachas na h-Alba - an dà chuid ann an Gàidhlig agus Beurla.

Gu cinnteach, bha sin fìor, ach tha e nas cinntiche buileach gun do dh'fhàg e sàr-dhìleab às a dhèidh.

Ann an leabhraichean agus sgeulachdan, ach cuideachd ann an seirbheis chraolaidh Gàidhlig - ma dh'fhaoidte nach biodh ann mura b' e an sàr-obair a rinn e fhèin agus iomadach neach eile san là a bh' ann.

Mar sin, tha e airidh air gach moladh.

Sàr-chraoladair, sàr-sgrìobhadair, sàr-Ghàidheal agus sàr-Hearach.