'Bile cho lag 's a chunnaic Holyrood a-riamh'

Tha fear-iomairt airson ath-leasachaidh fearainn air a ràdh gu bheil Bile ùr Ath-leasachaidh an Fhearainn a thèid air beulaibh Pàrlamaid na h-Alba Diciadain air "a' bhile as laige" air a' chuspair a chunnaic Pàrlamaid na h-Alba a-riamh.

Bidh a' chiad ìre den bhile a' coimhead gu sònraichte air pìosan mòra fearainn, mar a thathas gan reic - agus atharraichidhean a thaobh chòraichean chroitearan mu thimcheall an fhearainn.

A rèir Coimisean Fearainn na h-Alba, tha a' bhile "a' toirt a-steach ceumannan ùra cudromach gus tro-fhaicsinneachd a leudachadh, cothroman a bharrachd a chruthachadh do dhaoine fearann a cheannach, agus oighreachdan mòra a riaghladh a chùm maith a' phobaill.

Bidh an dàrna pàirt den bhile ag amas air oighreachdan mòra fearainn agus gnothach a ghabhail ris a' mhargaidh, a thuilleadh air atharrachaidhean air na dòighean sa bheil còraichean luchd-màil agus tuathanaich bheaga gan glèidheadh.

Ach thuirt Andy Wightman, a th' air a bhith a' sgrìobhadh 's a' rannsachadh mu ath-leasachadh an fhearainn fad iomadh bliadhna is a bha na BhPA Uaineach aig Holyrood, nach deach cnuasachadh gu leòr a dhèanamh ann a bhith a' sgrìobhadh na bile.

"'S e seo a' bhile as laige air ath-leasachadh fearainn a chunnaic Holyrood a-riamh," thuirt e.

"Tha na ceumannan a tha an lùib na ciad phàirt, a tha a' leudachadh gu ìre bhig còir nan coimhearsnachdan fearann a cheannach agus a' toirt cumhachd do mhinistearan crannchur a dhèanamh le fearann a tha ga reic ann an cnapan mòra - chan eil na cumhachdan a tha sin, nam bheachd-sa, dualtach atharrachadh susbainteach sam bith a thoirt gu buil.

"'S iongantach ma thèid an cleachdadh tric sam bith.

"Ach leis gu bheil iad ann, tha biurocrasachd agus structar rianachd timcheall orra, a tha, saoilidh mise, neo-ionnan ris a' bhuaidh a dh'fhaodadh iad a thoirt," thuirt e.

Conaltradh Coimhearsnachd

Tha Mgr Wightman a' faicinn gun toir a' bhile ùr buaidh ge-tà, le bhith a' toirt air daoine a cheannaicheas cnapan mòra fearainn bruidhinn ri coimhearsnachdan mu na tha fa-near dhaibh.

"'S e a' bhuaidh as motha a bheir e air daoine, mar a tha a' bhile an-dràsta, gum feum plana manaidsearachd a bhith ann airson cnapan fearainn nas motha na 3,000 heactair, agus gum feum conaltradh a bhith ann le coimhearsnachdan a thaobh sin," thuirt e.

"Mar sin, ma tha thu a' fuireach ann an sgìre far a bheil oighreachdan mòra nas motha na 3,000 heactair - dh'fhaodadh gun tuit an àireamh sin mar a thèid a' bhile air adhart tron Phàrlamaid - bidh cothrom agad an uair sin le luchd-seilbh fearainn mu mhanaidsearachd na h-oighreachd agus na mhiannaicheadh tu fhaicinn.

"'S e sin an aon ath-leasachadh susbainteach agus cudromach a th' anns a' chiad phàirt den bhile.

"Seachad air sin ge-tà, a thaobh cothroman sam bith a bhith ann fearann a cheannach, tha e ao-coltach gum bi mòran dhiubh sin ann, leis gur e glè bheag de dh'fhearann a thig air a' mhargaidh gach bliadhna," thuirt e.

Tha a' bhuidheann Fearann Coimhearsnachd na h-Alba ag ràdh gu bheil iadsan a' cur taic ris a' bhile ann am prionnsabal, ged nach eil iad fhèin den bheachd gu bheil i a' dol fada gu leòr.

Thuirt oifigear conaltraidh na buidhne, Norrie MacIllfhinnein, gu bheil e a' smaointinn gu bheil a' bhile "feumail agus gu bheil e a' toirt chùisean air adhart".

Tha grunn cheistean orra cuideachd, ge-tà.

"Tha laigsean anns a' bhile agus bu chòir dha a bhith a' dol nas fhaide a thaobh smachd fhaighinn air oighreachdan mòra agus an dòigh 's a tha fearann ann an Alba air a riaghladh.

"Cuimhnich nach eil 3% de dh'fhearann ann an Alba ann an làmhan choimhearsnachdan, agus tha tòrr cumhachd fhathast agus tòrr chothroman aig uachdarain a bhith a' smachdachadh choimhearsnachdan agus a bhith a' dèiligeadh ri fearann dìreach mar sheòrsa de rud a bhios iad a' ceannach is a' reic."

Thuirt Mgr MacIllfhinnein gu bheil Fearann Coimhearsnachd na h-Alba airson is gun tèid a' bhile a neartachadh mar a thèid i tron phàrlamaid.

Bidh an deasbad ann Diciadain aig an dearbh àm 's a tha ceistean a' nochdadh san Eilean Sgitheanach is Urras Fearann Chlann Dòmhnaill air innse gun tèid an talamh agus na togalaichean aca air a' mhargaidh.

Thuirt cathraiche Comhairle Coimhearsnachd Shlèite, an Dr Andy Williamson, gu bheil seo a' dearbhadh gu bheil tuilleadh leasachaidh a dhìth air laghan fearainn.

"Tha e a' dol air a' mhargaidh Diaordaoin agus 's e Dimàirt a th' ann an-diugh," thuirt an Dr Williamson.

"Mar sin, ciamar a thèid againn air an airgead a dh'fheumar a thogail? Chan eil càil a dh'fhios againn dè a' phrìs a bhios iad ag iarraidh.

"Chan ann mu dheidhinn oighreachd a tha seo, 's ann mu dheidhinn far a bheil sinn a' fuireach. 'S e seo an talamh againne," thuirt e.