Tlws cystadleuaeth englyn er cof am Dic Jones

Cafodd y tlws ei greu gan y crefftwr Glan Rees o Drefdraeth

Mae tri mudiad yn ne Ceredigion wedi penderfynu rhoi tlws yn wobr yn yr Eisteddfod Genedlaethol er cof am y cyn Archdderwydd Dic Jones.

Cafodd y tlws ei greu gan y crefftwr Glan Rees o Drefdraeth wnaeth gadair Eisteddfod yr Urdd Ceredigion yn 2010.

Y tri mudiad wnaeth benderfynu fynd ati i gynnig y wobr yw Côr Meibion Blaenporth, Côr Pensiynwyr Aberteifi a'r Cylch, a Chymdeithas Ceredigion.

Cynigir y tlws yng nghystadleuaeth yr englyn yn flynyddol yn y Brifwyl ac mae lle o dan lawr y storws i roi copi o'r englyn yn llawysgrifen y bardd buddugol.

'Beirdd ifainc'

Bu farw Dic Jones yn 75 oed ym mis Awst 2009.

Pan fu farw Mr Jones dywedodd y Prifardd Idris Reynolds mai fe luniodd ddwy o awdlau mwyaf yr iaith Gymraeg a bod ei gyfraniad wedi ymestyn dros hanner can mlynedd.

Mae'r tlws yn cynnwys adfail o storws er mwyn dangos newid cyfnod, yn ôl Mr Rees.

"Cyfnod y bardd gwlad oedd cyfnod y storws - lle i gadw cynnyrch y fferm ond lle hefyd i fynd ar ddiwrnod gwlyb neu noson o aeaf i gymdeithasu, dweud stori ac efallai rhannu hanes y noson gynt, cerfio enw, barddoni neu, o leia' nodi llinell o farddoniaeth a fyddai wedi goglais y meddwl," meddai Mr Rees.

"Aeth y storws ac fe ddaeth y tŵr selio i glos y fferm.

"Collasom Tudfor, Dic a'u tebyg - ydyn ni wedi gweld darfod cyfnod y bardd gwlad?"

Yr englyn a gerfiwyd ar goed y to yw gwaith Dic Jones a ysgrifennodd i gyfarch Mr Rees ar ei ymddeoliad fel athro.

'Pan dry ar adeg segur - dy olwg

Dros dalar dy lafur

Dy gnwd di ac nid dy hur

Sy'n dy faes yn dy fesur'.

Dywedodd Mr Rees: "Mae'n hwyl cael 'ei rhoi yn ôl a'i chyflwyno yn awr wrth gofio Dic.

"Mae ei gynnyrch yntau yn y storws a hynny sy'n bwysig i ni."

Ychwanegodd Mr Rees fod gan Mr Jones barch mawr at feirdd ifainc a gwelai ddyfodol disglair i farddoniaeth Gymraeg.

Teulu'r Cilie

Yn ôl Mr Rees mae'r ffenest yn y tlws yn dynodi bod yr awen a'r weledigaeth yn parhau fel llanw cyson.

"Ceir pentir Aberporth gyda'r haul yn codi ,i ddynodi'r yfory, ond y tro hwn gwelir pedair ton yn torri, ton i bob un llinell mewn englyn," meddai Mr Rees.

"Rwy'n cofio geiriau Dic wrth drafod lle'r ffenest, 'i weld allan ac ymlaen i'r dyfodol'."

Mae'r llythrennau a gerfiwyd ar bren y ffenest yn dynodi enwau Mr Jones, ei frawd a'i chwiorydd mewn copr-plât i ddynodi cyfnod hŷn, a phrint mwy modern ar wyneb arall y pren, yn dynodi plant Mr Jones a'i wraig, Siân.

Dywedodd Mr Rees fod y syniad am greu'r stôr dan lawr yn y tlws wedi'i ysbrydoli gan Teulu'r Cilie.

Alun Jeremiah Jones (Alun Cilie) ddysgodd y grefft o gynganeddu i Dic Jones.

"Ceir hanesion ar lafar gwlad de Ceredigion yn adrodd am fois y Cilie wrth adeiladu tai mas ar ffermydd yn mynd ati amser cinio i farddoni," meddai Mr Rees."

"Byddent yn nodi'r cread ar bapur a'i rolio fel sigarét a'i thaflu i mewn gyda'r sment yn y waliau."

"Felly mae 'na wahoddiad i enillydd y Tlws hwn bob blwyddyn i gyflwyno'i englyn yn ei lawysgrif ei hun gan nodi teitl yr englyn a'r flwyddyn, rolio'r papur a'i osod yn ofalus yn y stôr dan llawr!"