Datganoli: Canllaw termau

 datganoli dan y chwyddwydr unwaith eto, mae'n debyg y clywch chi'r termau isod yn eitha' aml. Ond beth ydy eu hystyr nhw?

COMISIWN SILK

Ymchwiliad - gafodd ei lansio gan lywodraeth y DU - wnaeth argymell datganoli rhagor o bwerau i Lywodraeth Cymru.

Mae'n cael ei enw gan gadeirydd yr ymchwiliad - cyn glerc y Cynulliad Cenedlaethol, Paul Silk.

CWESTIWN GORLLEWIN LOTHIAN

Mae trafod mawr a ddylai ASau o Gymru a'r Alban gael pleidleisio ar faterion seneddol neu ddeddfau sy'n effeithio ar Loegr yn unig.

Dyw ASau o Loegr ddim yn cael pleidleisio ar ffioedd dysgu yng Nghymru oherwydd bod addysg uwch wedi ei ddatganoli, er enghraifft.

Mae'r 'Cwestiwn Gorllewin Lothian' - sydd wedi ei enwi ar ôl Tam Dalyell, cyn AS Gorllewin Lothian yn yr Alban - yn gofyn ydi'r sefyllfa'n deg?

DEVO MAX

Talfyriad o derm sydd, at ei gilydd, yn golygu'r nesa' peth at annibyniaeth o ran datganoli.

Gallai gynnwys pwerau llawn dros drethi a lles.

Dydi Carwyn Jones ddim yn credu y byddai'n gweithio yng Nghymru.

Er hyn, mae o am weld Cymru'n cael cynnig yr un opsiynau â'r Alban.

FFORMIWLA BARNETT

Y dull sy'n cael ei ddefnyddio ar hyn o bryd i bennu dosbarthiad gwariant cyhoeddus o gwmpas y DU.

Yn ôl beirniaid, mae Cymru'n cael ei thangyllido hyd at £300 miliwn bob blwyddyn oherwydd y fformiwla.

Mae'r gwleidydd ddyfeisiodd y system, yr Arglwydd Joel Barnett, am weld diwedd ar y fformiwla.

Ond fe addawodd David Cameron, Ed Miliband a Nick Clegg warchod y system yn ystod eu hymgyrch cyn refferendwm yr Alban ar annibyniaeth.

Mae'r Arglwydd Barnett am weld diwedd ar y fformiwla sy'n dwyn ei enw

BARNETT PLWS

Fformiwla newydd fyddai, yn ôl cefnogwyr y syniad, yn mynd i'r afael â'r hyn mae gwleidyddion Cymru yn ei weld fel tangyllido i Gymru o dan y fformiwla Barnett presennol. Does dim manylion penodol wedi'u cadarnhau ar y fformiwla arfaethedig yma eto.

MESUR CYMRU

Wedi argymhellion Silk I, mae'r mesur yn cael ei drafod yn San Steffan, ac fe fydd yn datganoli pwerau dros rhai trethi - yn cynnwys treth stamp - i Lywodraeth Cymru.

Yn ogystal, mae'n nodi proses cynnal refferendwm i benderfynu a ddylai Llywodraeth Cymru gael pwerau cyfyngedig dros dreth incwm.

PWERAU WEDI'U CADW'N ÔL

Setliad datganoli newydd fyddai - yn ôl cefnogwyr - yn haws i'w ddeall ac yn osgoi anghytuno rhwng llywodraethau Cymru a San Steffan ynglŷn â beth gaiff y Senedd wneud.

Mae'r Alban eisoes yn defnyddio'r model 'Cadw Pwerau'n Ôl'.

Mae'n golygu fod popeth wedi ei ddatganoli i Gaeredin, heblaw am bwerau penodol sy'n cael eu cadw gan San Steffan, fel lles a materion tramor.

Dyma'r math o ddatganoli mae Llywodraeth Cymru am ei weld yma, a'r math o ddatganoli mae Silk 2 yn ei argymell i Gymru.

LOCKSTEP

Mae'r term hwn yn cyfeirio at y mecanwaith fyddai'n sicrhau bod pob band treth yn newid yr un faint, fel y cynigwyd i Gymru gan y Prif Weinidog David Cameron yn dilyn Silk 1 (gweler isod).

O dan y drefn hon, petai unrhyw lywodraeth yng Nghymru eisiau cynyddu'r radd uchaf o dreth incwm o 2% yn y dyfodol, yna byddai'n rhaid iddyn nhw godi'r dreth sylfaenol a'r trethi is o 2% hefyd, gan gyfyngu ar unrhyw bosibilrwydd o symud cyfoeth o'r bobl gyfoethocaf i'r tlotaf.

Arweiniodd y lockstep at anghytuno o fewn y Ceidwadwyr Cymreig, gyda'r arweinydd Andrew RT Davies yn diswyddo aelodau o gabinet yr wrthblaid.

Mae'r llefarydd a gafodd ei ddiswyddo - oedd yn cefnogi'r blaid yn ganolog - wedi cael ei swydd yn ôl erbyn hyn, ac mae Ysgrifennydd Cymru Stephen Crabb wedi awgrymu y byddai'r cynllun lockstep yn cael ei anghofio pan fydd pwerau trethu'n cael eu trafod eto yn y Senedd.

SILK 1 a 2

Mae adroddiad cyntaf Comisiwn Silk yn argymell datganoli pwerau trethu a benthyg i Lywodraeth Cymru.

Yn yr ail adroddiad, mae 'na argymhelliad i ddatganoli rhagor o bwerau i Lywodraeth Cymru, yn cynnwys plismona a chyfiawnder ieuenctid.

Does 'na ddim ymrwymiad i ddeddfu Silk 2 cyn yr etholiad cyffredinol y flwyddyn nesa'.