Prifathrawes yn y gorllewin yn pryderu am iechyd staff

Mae prifathrawes ar dair ysgol yn y gorllewin yn pryderu am iechyd ei staff oherwydd pwysau gwaith cynyddol.

Dywedodd Rhianydd James wrth raglen Manylu ar Radio Cymru ei bod yn gwybod am nifer o athrawon sydd wedi cael llond bol ac yn gadael y byd addysg.

Mae'n rhybuddio bydd y rhai sydd ar ôl yn dechrau gwrthod gwneud rhai dyletswyddau.

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru eu bod yn cydnabod ei bod hi'n adeg o her i'r system addysg yng Nghymru, a'u bod yn ymrwymedig o hyd i weithio gyda'r proffesiwn i wneud gwelliannau ac ar yr un pryd i'w cefnogi yn eu gwaith a sicrhau mwy o barch iddynt.

'Y pwysau'n ormodol'

"Mae'r gofynion wedi mynd yn eithriadol i ddweud y gwir," meddai Rhianydd James. "Dw i'n poeni ynglŷn â'n staff i yn yr ysgol - staff cynorthwyol hefyd - oherwydd dw i'n teimlo bod y pwysau yn mynd yn ormodol.

"Chi'n clywed pobl yn siarad ar y tu fas, yn dweud 'o mae'n lyfli bod yn athro chi'n gweithio 9 tan 3, neu 3.30 ac wedyn dod gartref, a chael chwe wythnos o wyliau' - byddai'n fendigedig petai hynny'n wir.

"Ond gyda phwysau ychwanegol trwy'r amser i wneud siŵr bod y cynllunio yn eu lle, i neud siŵr bod y marcio wedi cael ei wneud, asesu ar gyfer dysgu, dw i'n credu falle bod y cyfle i ddefnyddio 'gut instinct' fel athrawon wedi mynd mas drwy ffenest, oherwydd ni'n gorfod ffeindio tystiolaeth i bopeth ac mae'r staff yn treulio oriau ac oriau ac oriau yn ychwanegol i'r oriau gwaith yn treial dal lan gyda hyn i gyd."

Rhianydd James

Cydbwysedd rhwng byd gwaith a chartref

Mae rhaglen materion cyfoes Radio Cymru Manylu wedi clywed gan athrawon ar draws Cymru bod targedau parhaus, gwaith papur a disgwyliadau wedi mynd tu hwnt i bob rheswm.

Mae Lowri Ellis yn siarad am ei phenderfyniad i adael ei swydd fel athrawes ysgol gynradd yn Ninbych ar ôl 13 mlynedd er mwyn treulio mwy o amser gyda'i theulu. Er mai rhan amser roedd hi'n arfer gweithio, mae swydd llawn amser mewn maes hollol wahanol yn llai o waith, meddai.

"Dwi i'n meddwl achos bod natur y swydd wedi newid yn ystod y blynyddoedd diwethaf o'n i'n gweld bod diffyg cydbwysedd rhwng gwaith a bywyd cartref ac oedd hwn yn cael effaith negyddol arna i yn bersonol ag ar y teulu," dywedodd Lowri Ellis.

"Rŵan, dw i'n gwneud y gwaith yn y gwaith a dw i'n cael gadael wedyn tan y diwrnod wedyn ac yn bendant mae o wedi cael effaith bositif arna ni yn y cartref - mae pawb i weld yn hapusach."

Mae'r Cyngor Gweithlu Addysg yn cadw cofrestr o holl athrawon Cymru ac yn ôl ffigyrau ganddyn nhw mae ychydig dros ddwy fil wedi rhoi'r gorau i ddysgu yn y pum mlynedd a hanner diwethaf.

Does dim gwybodaeth ar gael ynglŷn â pham ond mae ymchwil diweddar gan yr undebau yn awgrymu mai llwyth gwaith ydy un o'r prif resymau.

Elaine Edwards, Ysgrifennydd Cyffredinol UCAC

"Be sy'n creu gofid i ni yw bod cymaint o fewn y proffesiwn yn chwilio am ffordd allan neu yn torri oriau neu roi lan cyfrifoldebau oherwydd bod gormod o lwyth gwaith gyda nhw," meddai Elaine Edwards, Ysgrifennydd Cyffredinol UCAC.

"Dangosodd arolwg llwyth gwaith y gwnaethon ni ei gyhoeddi yn gynharach eleni bod dros 90% o'r aelodau wnath ymateb yn dweud bod ganddyn nhw lwyth gwaith gormodol a bod hynny'n effeithio ar morâl yn ofnadwy."

'Angen mwy o athrawon'

Mae Aelod Cynulliad Gogledd Cymru, y Democrat Rhyddfrydol Aled Roberts, am i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael a'r broblem cyn i addysg plant ddechrau dioddef.

"Be' sy'n fy mhoeni i ydi bod niferoedd plant ysgol yn codi ar hyn o bryd. Mae 'na gynnydd eitha' sylweddol ac mi fydd hynny yn symud yn fuan iawn o'r sector cynradd i'r sector uwchradd," meddai.

"Mae 'na ostyngiad o ryw 20% wedi bod yn y nifer o athrawon sy' wedi cael eu hyfforddi dros y degawd ola' ma ac mewn datganiad eithaf diweddar dywedodd Llywodraeth Cymru nad ydyn nhw yn gweld bod 'na angen cynyddu'r niferoedd achos bod nhw am ostwng y niferodd sy'n gadael y proffesiwn a gweld mwy yn dod 'nôl i'r proffesiwn. Ond dw i'm yn credu bod sail i'r farn yna."

'Lleihau'r llwyth gwaith'

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru:

"Rydyn ni wedi lleihau nifer y lleoedd hyfforddi athrawon yng Nghymru oddi ar 2006 oherwydd, yn ôl y data, roedd llawer mwy o athrawon yn cael eu hyfforddi na'r nifer oedd yn llwyddo i gael swydd.

"Rydyn ni'n cynllunio'n ofalus ar gyfer anghenion ein system addysg drwy bennu nifer y lleoedd hyfforddi athrawon ac mae ein cyfradd ar gyfer swyddi gwag, sy'n gyson isel, yn dangos bod hyn yn gweithio.

"Rydyn ni'n cydnabod ei bod hi'n adeg o her i'r system addysg yng Nghymru. Rydyn ni'n ymrwymedig o hyd i weithio gyda'r proffesiwn i wneud gwelliannau ac ar yr un pryd i'w cefnogi yn eu gwaith a sicrhau mwy o barch iddynt."

Manylu, BBC Radio Cymru, dydd Iau 19 Tachwedd, 12:30; ail-ddarllediad dydd Sul 22 Tachwedd, 13:30.