Ysgolion yn eithrio plant trwy 'fethu ADHD ac awtistiaeth'

Cafodd Riley, 15, ei wahardd o'i ysgol am roi dwrn i'r pennaeth

Mae yna bryder bod methiant ar ran ysgolion i adnabod arwyddion bod disgyblion trafferthus yn byw gydag ADHD (Anhwylder Diffyg Canolbwyntio a Gorfywiogrwydd) ac awtistiaeth yn cyfrannu at gynnydd yn y nifer sy'n cael eu gwahardd.

Yn ôl Kelly Rowlands, sy'n rhedeg ysgolion annibynnol ar gyfer plant sydd wedi cael eu heithrio, roedd saith o'i naw disgybl â chyflyrau oedd heb eu hadnabod.

Mae graddfa'r gwaharddiadau parhaol yng Nghymru wedi bron â dyblu rhwng 2014 a 2017 i 0.4 o bob 1,000 o ddisgyblion.

Dywedodd Llywodraeth Cymru mai "cam olaf un" yw gwahardd disgyblion yn barhaol.

'Diffyg adnoddau'

Dywedodd Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad yn Ionawr 2019 bod 2,286 o ddisgyblion yng Nghymru'n derbyn addysg gan ddarparwyr amgen.

Roedd llawer o'r rheiny wedi'u heithrio o ysgolion neu mewn perygl o gael eu gwahardd.

Mae'r ffigyrau diweddaraf, o 2016/17, yn dangos cynnydd sylweddol yn nifer y gwaharddiadau parhaol yng Nghymru mewn blwyddyn - o 109 i 165.

Mae ysgolion yn canolbwyntio gormod ar ddata cyraeddiadau, yn ôl Kelly Rowlands

Dywedodd Ms Rowlands - uwch reolwr ysgolion ACT, sy'n rhedeg ysgolion a hyfforddiant ar gyfer plant sydd wedi eu heithrio o ysgolion yng Nghaerdydd a Chaerffili - nad oes digon o adnoddau'n mynd at ddeall beth sy'n achosi camymddygiad plentyn cyn dechrau'r broses o wahardd.

Mae nifer y ceisiadau i dderbyn plant yn ysgolion ACT wedi "treblu" mewn tair blynedd, meddai.

"Rwy'n meddwl bod ysgolion yn cael eu rhoi dan gryn dipyn yn fwy o bwysau yn nhermau canlyniadau a data cyraeddiadau," meddai.

"Os oes yna ddisgybl trafferthus yn y dosbarth, mae'n haws i'w tynnu nhw o'na a delio gyda'r gweddill nac ydy hi i ganolbwyntio a rhoi amser i'r un person yna."

Galwodd am "sgrinio dysgwyr yn llymach" cyn iddyn nhw gyrraedd ysgol uwchradd i geisio adnabod unrhyw anghenion arbennig allai fod wedi eu methu.

Plant sydd wedi eu heithrio'n barhaol yn chwarae pêl-droed yn un o ysgolion ACT

Cafodd Riley, 15, waharddiad yn fuan ar ôl dechrau yn yr ysgol uwchradd.

"Ro'n i wastad yn camymddwyn. Fe wnes i roi dwrn i'r pennaeth a thaflu cadair ato," meddai.

"Ro'n i'n gwylltio o hyd, gyda'r disgyblion a'r athrawon. O'n i jest ddim yn hoffi'r ysgol."

Roedd Riley ymhlith y disgyblion oedd heb gael diagnosis o'i gyflwr wrth gyrraedd ysgol ACT.

Diweithdra a dedfrydau carchar

Mae'r Athro Amanda Kirby o Brifysgol De Cymru yn ymchwilio i gysylltiad rhwng gwaharddiadau ysgol ac anghenion addysg ychwanegol.

Mae'n dweud bod plant ag anghenion addysgol arbennig "saith gwaith yn fwy tebygol" o gael eu heithrio na disgyblion eraill.

Dywedodd yr Athro Amanda Kirby bod methu'r cyflyrau dan sylw yn gallu arwain at ddiweithdra a dedfrydau carchar

Dywedodd bod angen bod yn effro i'r cynnydd mewn gwaharddiadau yng Nghymru, "er eu bod yn gymharol brin", oherwydd yr effeithiau tymor hir posib.

Canlyniad methiant i adnabod cyflyrau a rhoi cefnogaeth "yw bod pobl ifanc â risg uwch o fod yn ddi-waith", meddai.

Yn achos rhai unigolion, dywedodd yr Athro Kirby y "gallai'r llwybr arwain i'r sector gyfiawnder, i garchardai".

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru: "Mae ein canllawiau'n amlygu'n glir mai cam olaf un ddylai gwaharddiad parhaol fod a dim ond pan fo pob strategaeth arall i gefnogi disgybl wedi methu."

Mae deddfwriaeth wedi'i chyflwyno i ddelio â thrafferthion ymddygiad yn fwy prydlon ac effeithiol, meddai.

Ychwanegodd: "Rydym hefyd yn buddsoddi £8m ychwanegol eleni i helpu ysgolion a cholegau i roi'r addysg orau bosib i ddysgwyr ag anghenion addysgol ychwanegol."