Galw i sefydlu comisiwn i warchod hen enwau Llydaw
- Cyhoeddwyd
Mae 'na alw am sefydlu comisiwn yn Llydaw i warchod enwau lleoedd sydd mewn perygl o gael eu colli wrth i systemau rhyngrwyd gael eu huwchraddio yno.
O'r harddwch i'r hanes a'r cysylltiadau Celtaidd, mae sawl cymhariaeth rhwng Cymru a Llydaw - a rŵan mae'n ymddangos bod 'na bryderon tebyg am golli hen enwau, sy'n gymaint yn rhan o dreftadaeth leol.
Wrth i gyswllt ffeibr optig newydd gael ei sefydlu yn Llydaw, mae 'na symud at ddefnyddio enwau llefydd yn Ffrangeg yn unig i symleiddio pethau o ran systemau lloeren GPS.
Mae ymgyrchwyr yn galw am weithredu ar lefel genedlaethol i ddiogelu'r enwau Llydaweg hanesyddol.
Ymhlith yr enghreifftiau mae'r gair Llydaweg am groesffordd, 'Kroaz-hent', yn newid i 'Croissant', a 'Neïz Vran', sef Nyth y Fran, yn newid i Stryd y Twyni, Stryd y Gwynt neu Stryd y Pwynt yn Ffrangeg.
'Enghreifftiau twp'
Mae Derec Stockley yn byw y rhan fwyaf o'r flwyddyn yn Kerlouan yn Llydaw ac mae'n tristáu wrth weld yr enwau hanesyddol yn diflannu.
Meddai: "Mae llawer o'r enwau yn hen iawn ac wedi dod draw gyda'r Celtiaid oedd yn dianc oddi wrth y Sacsoniaid i Lydaw o'r chweched ganrif ymlaen.
"Mae 'na rai enghreifftiau twp o enwau'n cael eu newid - fel 'Kroaz-hent', sef croesffordd yn Llydaweg, yn cael ei newid i 'croissant' yn Ffrangeg.
"Maen nhw'n Ffrangegeiddio'r Lydaweg. 'Croissant' yw rhywbeth 'da chi'n fwyta i frecwast!
"Yma yn Kerlouan, mae enwau Llydaweg megis Neïz Vran (Nyth y Frân) yn newid yn Route de la Pointe, Route des Vents a Route des Dunes.
"Un o'r enghreifftiau gwaethaf yma oedd 'Route du bois de Pauline' - a Pauline wedi bod yn butain nid anenwog! - yn lle enwau traddodiadol megis An Inizi (Yr Ynysoedd), Kergourves, Cleusmeur (Clawdd mawr) a Kersavater.
"Mae pobl yn gwrthwynebu'r newid i'r graddau bod rhai pobl ifanc wedi paentio dros yr arwyddion uniaith Ffrangeg mewn protest yn erbyn y peth. Felly mae teimladau pobl yn gryf iawn bod nhw eisiau gwarchod eu treftadaeth ieithyddol."
Miloedd o gynghorau lleol yn gyfrifol
Mae'r penderfyniadau am enwau lleoedd a strydoedd yn cael eu gwneud ar lefel lleol yn Llydaw ar hyn o bryd. Mae Derec Stockley ymhlith sawl un sy'n galw am edrych ar y broses o warchod enwau ar lefel genedlaethol.
"Beth sy'n gymhleth yw bod cyfrifoldeb am enwau strydoedd ac ardaloedd yn nwylo'r cynghorau lleol. Felly mewn gwirionedd ar hyn o bryd mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â'r broblem â phob cyngor unigol, sy'n golygu miloedd ohonyn nhw dros Lydaw i gyd.
"Falle taw'r ffordd ymlaen yw i ranbarth Llydaw i sefydlu rhyw fath o gomisiwn fel bod modd edrych ar y peth yn genedlaethol yn y dyfodol."
Nes adre', mae 'na bryderon tebyg am enwau hanesyddol yng Nghymru - ond methu wnaeth ymgais Aelod Plaid Cymru o'r Senedd, Dr Dai Lloyd, bedair blynedd yn ôl i greu deddf i'w gwarchod.
Ychwanegodd Derec Stockley: "Dwi'n credu bod Cymru ar y blaen i'r hyn sy'n digwydd yn Llydaw ond mae yna'n dal amwysedd.
"Mae llawer o enghreifftiau o newid enwau i'r Saesneg gan unigolion yng Nghymru, wrth gwrs.
"Mae'n rhywbeth mae'n rhaid i ni, ar lefel Gymreig a Llydewig, fynd i'r afael ag e. Mae'n rhan o'n cefndir, ein treftadaeth a'n hanes ni."
Brwydr hir i'w cael yn y lle cyntaf
Yn gyn olygydd cylchgrawn Cymdeithas Cymru-Llydaw, mae'r Dr Rhisiart Hincks, o Adran Astudiaethau Celtaidd Prifysgol Aberystwyth, yn rhannu'r pryderon am yr hen enwau Llydaweg - ond hefyd yn ei weld yn gyfle i godi ymwybyddiaeth.
Dywedodd: "Dwi'n siomedig iawn o glywed bod hyn yn digwydd oherwydd mae wedi bod yn frwydr hir i geisio cael enwau Llydaweg ar arwyddion.
"Es i i Lydaw gynta' yn y saithdegau a doedd dim arwyddion Llydaweg ar y cyfryw bryd hynny.
"Gobeithio nawr bydd pobl yn teimlo'n gryf yn ei gylch e. Mae difaterwch yn elyn mawr yn y gwledydd Celtaidd - yng Nghymru a bob un o'r gwledydd Celtaidd mewn gwirionedd. Dyna'r broblem fwya' sydd gennon ni."
Dydy hon ddim yr enghraifft gynta' o ddatblygiadau'r we yn codi cwestiwn am iaith leiafrifol, ond dadl sawl un ydy mai'r dechnoleg sydd angen addasu ac nid yr iaith.
Pynciau cysylltiedig
Straeon perthnasol
- Cyhoeddwyd8 Ionawr 2020
- Cyhoeddwyd27 Mai 2018
- Cyhoeddwyd9 Ebrill 2019