Llywodraeth Cymru i wynebu ‘heriau cyllidebol difrifol’

Mae rhybudd y byddai Llywodraeth Cymru yn wynebu "heriau cyllidebol difrifol" os mai Llafur neu’r Ceidwadwyr fydd yn ennill etholiad cyffredinol y DU.

Daw mewn adroddiad gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru ym Mhrifysgol Caerdydd, yn seiliedig ar yr addewidion treth a gwariant ym maniffestos y ddwy blaid.

Dywed yr adroddiad y byddai angen £870m o gyllid ychwanegol ar Gymru erbyn 2029 os yw’r Ceidwadwyr yn ennill a £683m yn ychwanegol o dan Lafur, i osgoi toriadau i feysydd nad ydynt yn cael eu gwarchod.

Mae hynny'n tybio bod gweinidogion Cymru yn trosglwyddo symiau canlyniadol gwariant yn uniongyrchol ar gyfer iechyd ac addysg yn Lloegr.

'Toriadau serth'

O dan senario gwaelodlin yr adroddiad - sef y sefyllfa a’r canlyniad sydd fwyaf tebygol o ddigwydd yn absenoldeb ymyriad - byddai Llywodraeth Cymru yn wynebu "toriadau serth" mewn meysydd eraill i ariannu gwariant uwch ar iechyd.

Mae’r system gyllido bresennol yn golygu bod unrhyw arian sy’n cael ei wario ar iechyd ac addysg yn Lloegr yn sbarduno swm cyfatebol o gyllid i Gymru, gan ddefnyddio cyfrifiad o’r enw Fformiwla Barnett, sy’n seiliedig yn bennaf ar faint y boblogaeth.

Mae’r un peth yn wir am feysydd eraill sydd wedi’u datganoli i Lywodraeth Cymru o San Steffan.

Yng nghyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2024-25 roedd yn cynnig toriadau o £422m i feysydd y tu allan i’r GIG a Thrafnidiaeth Cymru, gyda gweinidogion yn beio diffyg cyllid o San Steffan a chwyddiant yn erydu pŵer gwario.

Dywedodd y Ceidwadwyr fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn y lefelau uchaf erioed o gyllid, gan gwestiynu blaenoriaethau gwariant Llafur, yn enwedig ar 20mya a chynlluniau i gynyddu maint y Senedd.

Mae'r rhagolygon hefyd yn dynn ar fuddsoddiadau neu wariant cyfalaf.

Mae’r adroddiadau’n canfod y byddai grant bloc cyfalaf Llywodraeth Cymru gan San Steffan yn gostwng 7.7% mewn termau real o dan gynlluniau’r Ceidwadwyr, a bod £60m y flwyddyn yn ychwanegol o dan Lafur yn cael ei waethygu gan doriadau sydd eisoes wedi’u cynllunio, gan arwain at gwymp 5% mewn termau real.

Rhybuddiodd Guto Ifan y bydd cymorth busnes, y celfyddydau, chwaraeon, cymunedau, adfywio, tai a digartrefedd i gyd dan bwysau

Cyfaddefodd Guto Ifan, a oedd yn gyd-awdur Dadansoddiad Cyllidol Cymru, fod ansicrwydd yn y rhagamcanion, ond dywedodd fod y ddwy brif blaid yn y DU wedi diystyru cynyddu treth incwm, TAW ac Yswiriant Gwladol.

Gyda rheolau hunanosodedig ynghylch maint dyled y llywodraeth yn dal yn ei lle, roedd yn anodd gweld sut yn achos Llafur y byddai addewid o beidio â dychwelyd i lymder yn cael ei gyflawni.

“Mae’n mynd i fod yn broblem wleidyddol wirioneddol i gyflawni’r ymrwymiadau hynny,” meddai wrth y BBC.

“Bydd llywodraeth leol yn gweld toriadau mewn termau real i’w cyllidebau, sy’n golygu y bydd yn rhaid i lywodraeth leol gynyddu’r dreth gyngor… a bydd hynny’n taro aelwydydd tlotach yn gymharol fwy.”

Rhybuddiodd Mr Ifan y byddai cymorth busnes, y celfyddydau, chwaraeon, cymunedau, adfywio, tai a digartrefedd i gyd dan bwysau.