Cofio trychineb lofaol Lanshipping laddodd 40 yn 1844

Fe fydd cymunedau o gwmpas pentref bach glanmor Landshipping yn dod ynghyd nos Iau i gofio am y drychineb lofaol waethaf yn hanes Sir Benfro, union 175 mlynedd ar ôl y digwyddiad.

Cafodd 40 o lowyr eu lladd pan lifodd dŵr i mewn i lofa Garden Pit, oedd yn ymestyn allan dan wely afon Cleddau Ddu.

Y gred yw bod yr ifancaf, Joseph Harts, yn 4 oed. Roedd 26 o'r 40 wnaeth foddi o dan 18 oed.

Dywedodd un o ddisgynyddion un o'r meirw bod y drychineb wedi "lladd y gymuned".

'Anodd cymryd y peth i mewn'

Yn ystod y 19eg ganrif, roedd nifer fawr o byllau glo bychain yn ne Sir Benfro. Roedd safonau diogelwch yn ddiffygiol ac anafiadau a marwolaethau yn ddigwyddiadau lled gyffredin.

Y digwyddiad yn Landshipping yw'r drychineb waethaf yn hanes maes glo Sir Benfro.

Fe basiwyd deddfwriaeth yn 1842 i atal plant dan 10 rhag gweithio mewn pyllau glo, ond mae hi'n amlwg fod yna nifer o blant bach yn parhau i weithio ym mhyllau glo Sir Benfro ar ôl hynny.

Roedd 58 yn gweithio ym mhwll Garden Pit ar 14 Chwefror 1844, pan ddigwyddodd y drasiedi.

Roedd rhan o'r pwll yn ymestyn chwarter milltir allan o dan wely'r afon, ac mae'n debyg fod glowyr yn gweithio mor agos at wely'r afon nes eu bod nhw'n medru clywed pobl yn rhwyfo uwchben.

• Lluniau: Cofio Glofa’r Tŵr

• Cofio trychineb Gresffordd

Fe ddaeth yr awgrym cyntaf bod rhywbeth o'i le pan deimlwyd chwythwm o wynt yn codi o'r pwll tua 15:30.

Fe welwyd trobyllau wedyn allan ar y dŵr. Llwyddodd pedwar dyn ac 14 o fechgyn i ddianc wrth gael eu codi o waelodion y pwll mewn bwced.

Fe foddwyd y gweddill wrth i'r dwr godi ar gyfradd o saith gwrhyd (fathom) y funud.

Adroddiad o'r Carmarthen Journal adeg y drychineb yn 1844

Roedd hen, hen, hen dad-cu Mark Cole, James Cole, yn reolwr y pwll ar y diwrnod. Cafodd perthynas arall iddo, James Davies, ei foddi yn y drasiedi.

"Ergyd fawr. Cymuned fach yw Landshipping. Fe wnaeth e ladd y gymuned.

"Chi'n gweld y gwahanol ochrau i'r drasiedi. Fe wnaeth James Cole y penderfyniad i anfon y dynion lawr, ond nid fe oedd y perchennog.

"Roedd gymaint o deuluoedd yn gorfod byw heb ddynion, heb fechgyn. Mae'n anodd i gymryd y peth i mewn.

"Fe oedd wedi gorfod anfon y dynion mewn o dan y dŵr. Fe o bosib ddywedodd, ewch lawr."

Dywedodd y Parchedig Huw George y bydd "emosiwn ryfedd" yn y gwasanaeth yn Landshipping

Fe fydd gwasanaeth coffa, o dan arweiniad y Parchedig Huw George a'r Dr Rob Davies, yn cael ei gynnal yng nghapel Burnetts Hill yn Martletwy, cyn y bydd pobl leol yn gorymdeithio yng ngolau ffagl i lawr i'r cei yn Landshipping ar gyfer gwasanaeth ger y gofeb i'r rhai gafodd eu lladd.

Cyn y gwasanaeth, dywedodd y Parchedig Huw George: "Dyna beth sy'n hala ofn arna i yw fod plant, wyth, naw, deg mlwydd oed yn gweithio dan ddaear mewn sefyllfa mor anodd.

"Bydde mwyafrif o bobl Sir Benfro heb fod yn Landshipping. Mae'n rhaid ni ynganu geiriau'r plant.

"Roedd y maes glo yn cyflogi nifer fawr o bobl ar un adeg. Mi fyddwn ni yn defnyddio enwau sydd wedi bod yn guddiedig. Mi fydd yna emosiwn ryfedd dwi'n siwr."

Mae ymchwil diweddar wedi golygu y bydd modd ychwanegu enwau newydd at y gofeb. Fe fydd yr enwau yn cael eu datgelu mewn gwasanaeth arbennig am 20:30 ger y gofeb.