Cynllun £600m i 'drawsnewid gofal' yn y de orllewin

Byddai'r pentref llesiant yn costio £225m

Does dim modd i'r gwasanaeth iechyd yn ne orllewin Cymru barhau i ddarparu gwasanaethau ar yr un patrwm ac sydd wedi bodoli am 70 mlynedd.

Dyna rybudd penaethiaid iechyd sy'n dweud fod newidiadau cam-wrth-gam ddim yn ddigon bellach i ddelio gyda'r pwysau aruthrol ar wasanaethau.

Fe fydd cynlluniau i drawsnewid gofal yn y rhanbarth - cynlluniau sydd ymhlith y mwyaf uchelgeisiol erioed yng Nghymru - yn cael ei hystyried gan Lywodraeth Cymru cyn bo hir.

Mae'r cynlluniau wedi eu datblygu fel rhan o bartneriaeth "cwbl unigryw" rhwng Byrddau Iechyd Abertawe Bro Morgannwg, Hywel Dda a Phrifysgol Abertawe.

Mae'r prosiect "Arch" yn cynnwys:

• Ehangu Ysbyty Treforys - fe fyddai'r ysbyty yn bennaf yn trin cleifion aciwt (rhai sydd angen aros dros nos mewn ysbyty)

• Sefydlu campws gwyddorau bywyd ar 55 acr o dir drws nesaf i'r ysbyty - gyda'r nod o ddenu cwmnïau bio-wyddorau lleol a rhyngwladol

• Sefydlu academi iechyd a llesiant ger Ysbyty Singleton sy'n golygu byddai'r ysbyty yn datblygu'n ganolfan arbenigol ar gyfer gofal dydd a phrofion diagnostig.

Ond nid adrefnu gwasanaethau gofal yw'r unig amcan.

Yn ganolog i'r prosiect mae datblygu cyfleusterau sy'n caniatáu i unigolion fyw'n iachach a chael gofal yn nes i'w cartrefi.

Un o'r elfennau mwyaf uchelgeisiol yw adeiladu Pentref Llesiant, mewn cydweithrediad a Chyngor Sir Gar- ar hen safle diwydiannol yn Llanelli, fyddai yn cynnwys canolfan hamdden, meysydd chware a pharciau, canolfan iechyd cymunedol, canolfan adferiad a chartrefi gofal.

Fe fyddai gwesty llesiant hefyd yno gyda'r nod o ddenu twristiaid.

Mae'r cynghorydd Meryl Gravell yn un o arweinwyr y prosiect ac yn gyn arweinydd Cyngor Sir Gar.

"Fel dechreuodd e, bod gyda ni fel cyngor arian i adeiladu gwesty a hefyd canolfan hamdden...O'n i yn teimlo bod y ganolfan hamdden yn mynd i fod yn lot mwy na jest canolfan, bod pobl yn mynd yna.

Y safle ar hyn o bryd a'r cynlluniau ar gyfer y pentref llesiant

"Falle bydde mam a dad neu mam-gu a thad-cu yn mynd a'u hwyrion a tra bod y plant yn nofio falle bydden nhw yn gallu profi pwyse gwaed neu bob math o bethe."

"Dyw'r gwasanaeth iechyd ddim yn cadw ni'n iach. Dyna'r broblem.

"Beth sydd eisiau i ni wneud ydy addysgu pobl i fel mae edrych ar ôl eu hiechyd a chadw yn heini a chadw yn iach a fyddwn ni yn gwario lot llai o arian i wella pobl, ar ôl iddyn nhw fynd yn glaf."

Yn ôl Cadeirydd Bwrdd Iechyd Hywel Dda, Bernardine Rees, y gobaith yw y bydd y prosiect hefyd yn hwb wrth geisio denu rhagor o feddygon a staff iechyd i weithio yng ngorllewin Cymru.

"Mae gyda ni ysgol glinigol yn Abertawe ac ysgol feddygol.

"Fe allen ni weithio gyda'n pobl ifanc i'w hannog nhw i fod eisiau cymhwyso, cael eu gradd yn Abertawe, ond gweithio yn lleol, gweithio gartref oherwydd mae gyda ni gyfle unigryw i gael model o ofal dinesig ond hefyd gwledig."

Un o brif amcanion y prosiect yw ceisio cael y gwasanaeth iechyd a chwmnïau preifat i gydweithio'n agosach.

Ac yn ôl yr Athro Marc Clement - Is Lywydd Prifysgol Abertawe - mae dylanwad y brifysgol yn allweddol wrth geisio annog hynny.

"Rwy'n credu bod rhaid cymryd cam anferth dros y gorwel fel bod ni yn delio gyda phroblemau fory nawr, ddim delio gyda phroblemau heddi gan bwyll."

Byddai ysbyty Treforys yn delio gyda chleifion aciwt

"Wy'n gweld fel Cymru, un o'r pethau sydd yn nodweddiadol o fywyd Cymreig yw'r sylos ma.

"I ni ddim yn hoff iawn o gydweithredu a gweithio mewn partneriaethau. Un o'r pethau mae ARCH yn neud yw ceisio cael gwared â'r mur rhwng gwasanaethau cyhoeddus."

"Mae prifysgol gyfoes, a bydden ni yn dweud bod Abertawe yn enghraifft ardderchog o brifysgol gyfoes, yn gorfod gweithio gyda'r sector breifat, yn gorfod symud ar gyflymder mae'r gwasanaeth iechyd ddim yn gyfarwydd ag symud, yn gorfod pwyso'r risg a phwyso yn ofalus ond wedyn penderfynu a symud.

"Ac mae'r gwasanaeth iechyd ddim yn gyfforddus iawn a'r egwyddorion hynny.

"Felly mae'n bosib bod cyfraniad o ddau fwrdd iechyd a phrifysgol gyfoes, ddeinamig yn gallu gwneud rhywbeth newydd, cryf."

Ond mae'n cydnabod fod 'na densiynau ynghlwm â'r cynllun.

"Pe bai rhywun yn rhoi'r argraff i chi bod hyn yn hawdd a'r môr yn llyfn - fe fyddai hynny'n camarwain. Mae 'na drafodaethau cadarn yn digwydd y tu ôl i ddrysau caeedig.

Y bwriad gydag Ysbyty Singleton yw bod gofal dydd a phrofion diagnostig yn cael eu cynnig yno

"Ond mae'r wobr yn anferth ac mae 'na ddyletswydd arnom ni i gyflawni hyn."

Y gobaith yw y bydd y prosiect yn creu dros 2,500 o swyddi ac yn cyfrannu dros £350 i economi'r de orllewin dros gyfnod o 10 mlynedd.

Ond mae sawl elfen o'r cynllun yn ddibynnol ar Lywodraeth Cymru yn rhoi ei sêl bendith i Fargen Ddinesig Bae Abertawe.

Mae disgwyl penderfyniad o fewn yr wythnosau nesaf.