Grŵp hanes yn gwireddu breuddwyd gweddw'r Rhyfel Mawr

Mae grŵp o haneswyr o ardal Wrecsam wedi teithio i Ffrainc i wireddu dymuniad gwraig weddw gollodd ei gŵr yn y Rhyfel Mawr.

Roedd Frank Evans o Ddyffryn Moss yn un o'r Ffiwsiliwyr Cymreig. Bu farw ym mis Hydref 1918 a chafodd ei gladdu ym Mynwent Filwrol Estaples yn Ffrainc.

Flwyddyn yn ddiweddarach, anfonodd ei weddw, Hannah Evans, ddarn o farddoniaeth at bapur newydd y Wrexham Advertiser - gan ymbil ar ffurf cerdd i unrhyw un sy'n ymweld â'r fynwent osod tusw o flodau ar ei rhan.

'Wnaeth 'nghyffwrdd i'

Daeth aelod o Grŵp Hanes Ardal Brychdyn o hyd i'r apêl wrth chwilio mewn archif.

"Fe wnaeth o 'nghyffwrdd i," meddai Phill Coops, aelod o'r grŵp.

"Roedden ni wrthi'n trefnu taith i Ffrainc a Gwlad Belg ac fe benderfynais bod yn rhaid i ni roi teyrnged i Frank achos y gerdd.

"Aethom ni â blodau o Gymru efo ni, ac yn bwrpasol mynd i'r fynwent honno ar y diwrnod cyntaf."

Gwireddu dymuniad

Mr Coops osododd y tusw ar y bedd.

"Roedd o'n brofiad emosiynol a thrist iawn," meddai, "ond roedden ni'n teimlo ein bod wedi cyfrannu at wireddu dymuniadau Hannah a'r ffaith ei bod hi eisiau i rywun osod blodau ar fedd ei gŵr.

"Ac fe wnaethom ni hynny, gan ddod o'r gymuned oedd yn gartre' iddi."

Mae enwau tua 90 o filwyr fu farw yn y Rhyfel Byd Cyntaf i'w gweld ar gofeb rhyfel cymuned Brychdyn ym mhentref Bryn-teg.

Ond mae ymchwil y grŵp hanes yn awgrymu y gallai nifer y meirw o'r ardal fod, mewn gwirionedd, mor uchel â 130.