Pennaeth: Angen sgwrs 'diflewyn ar dafod' am y dyfodol

Dyw beirniadaeth o Lywodraeth Cymru ddim mor gadarn ac y gallai fod oherwydd bod gymaint o sefydliadau a phobl yn ddibynnol arni am gefnogaeth ariannol, yn ôl y dyn sy'n cynrychioli cynghorau Cymru.

Dywedodd Steve Thomas, sydd ar fin gadael ei swydd fel Prif Weithredwr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, mai nawr yw'r amser i gael "trafodaeth diflewyn ar dafod" am ddyfodol y genedl.

"Yn nhermau'r gymdeithas sifil mae rhannau helaeth o Gymru yn ddibynnol ar Lywodraeth Cymru," meddai.

"Mae hynny yn golygu bod pobl yn gyndyn o fod yn feirniadol."

Mae'r llywodraeth wedi dweud eu bod yn "croesawu trafodaeth ystyrlon".

• Cynghorau yn galw am help i atal toriadau

• Cynlluniau i annog cynghorau i gydweithio yn lle uno

• Cynlluniau i gwtogi nifer cynghorau Cymru i gyfanswm o 10.

Dywedodd wrth BBC Cymru fod yr etholiad ar gyfer dewis prif weinidog newydd yn gyfle am "drafodaeth go iawn ar ôl blynyddoedd o dawelwch".

"Rwy'n credu mai nawr yw'r amser i godi llais. Mae'n amser i gael trafodaethau cyhoeddus huawdl ledled Cymru am y dyfodol."

Mewn araith ffarwel gafodd ei thraddodi yn y Cynulliad, dywedodd hefyd nad oedd "dim hysbyseb gwaeth ar gyfer democratiaeth" nag ACau yn gweithio ar eu cyfrifiaduron yn siambr y senedd yn ystod trafodaethau.

"Pa fath o neges mae hynny yn ei gyfleu?" gofynnodd.

Yn y gorffennol, mae Llywodraeth Cymru wedi argymell lleihau nifer y cynghorau yng Nghymru o 22 i wyth neu naw

Yn ei araith, oedd yn trin sawl pwnc, trodd at ymdrechion diweddar i geisio uno cynghorau lleo

Dywedodd y dylai cynghorau gael statws cyfreithiol i fodoli, fel nad oedd modd eu dileu heb eu caniatâd.

Ychwanegodd fod y berthynas rhwng llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru wedi suro oherwydd y drafodaeth ar uno cynghorau.

Ar hyn o bryd mae'n dweud bod hawl gan wleidyddion ym Mae Caerdydd i gael gwared ar bob un o'r cynghorau lleol yng Nghymru.

"Rwy'n credu bod yn rhaid i ni warchod a meithrin democratiaeth yma yng Nghymru."

Dywedodd ei fod yn hurt i feddwl y byddai canoli gwasanaethau yng Nghaerdydd yn datrys pob problem.

Fe wnaeth hefyd gyfeirio at y broses o uno sefydliadau mewn meysydd eraill - bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr a Chyfoeth Naturiol Cymru - fel esiamplau lle'r oedd "canoli wedi methu a sicrhau gwasanaethau gwell".

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru: "Rydyn ni'n croesawu archwiliad a thrafodaeth ystyrlon, ac yn gweithio gyda'n partneriaid i sicrhau bod ein gwaith yn dryloyw, yn hygyrch ac yn gyson."