Canllaw syml i Etholiad Senedd Cymru 2021

Bydd cannoedd ar filoedd o bobl ar draws Cymru yn mynd ati i fwrw pleidlais yn etholiad Senedd Cymru ar 6 Mai eleni.

Bydd yr etholiad yn penderfynu pwy sy'n ffurfio llywodraeth nesaf Cymru - ac felly pwy fydd yn gyfrifol am redeg nifer o wasanaethau pwysig sy'n effeithio ar fywyd pob dydd pobl Cymru.

Beth yw Llywodraeth Cymru?

Cafodd Llywodraeth Cymru ei chreu yn 1999, gyda'r bwriad o roi mwy o bwerau i bobl Cymru dros faterion allweddol - gelwir hyn yn datganoli.

Mae'r llywodraeth nawr yn gyfrifol am iechyd, addysg, llywodraeth leol, trafnidiaeth, cynllunio, datblygiad economaidd, gwasanaethau cymdeithasol, yr iaith Gymraeg, yr amgylchedd, amaeth a materion gwledig.

Mae'n gyfrifol am yr ymateb i'r pandemig Covid-19 yng Nghymru, ac mae hefyd yn rheoli rhai trethi.

Mae Aelodau o'r Senedd (AS) yn pleidleisio ar gyfreithiau, yn pasio cynlluniau Llywodraeth Cymru i wario arian ar wasanaethau cyhoeddus a chadw llygaid ar beth mae gweinidogion yn ei wneud.

Yng Nghaerdydd y mae'r Senedd wedi'i leoli ac mae'n gweithredu ar wahân i Dŷ'r Cyffredin yn Llundain, sy'n gwneud cyfreithiau ar gyfer y DU i gyd.

Sut mae'r etholiad yn gweithio?

Mae yna 60 AS, ac mae 40 o'r rhain yn cynrychioli etholaethau unigol (ardaloedd) yng Nghymru.

Mae 20 arall yn cynrychioli pum rhanbarth Cymru:

• Gorllewin De Cymru

• Canol De Cymru

• Dwyrain De Cymru

• Canolbarth a Gorllewin Cymru

• Gogledd Cymru

Mae gan bob rhanbarth bedwar AS.

Mae etholwyr yn cael dwy bleidlais - un ar gyfer ethol person i fod yn AS ar gyfer ei etholaeth, a'r llall er mwyn ethol plaid ar gyfer ei ranbarth.

Sut fydd pleidleisio'n gweithio gyda coronafeirws?

Bydd gofyn i bobl gymryd pen neu bensil ei hunan i'r orsaf bleidleisio oherwydd canllawiau Covid-19

Bydd y system bleidleisio'n wahanol i'r arfer eleni, gyda sgriniau plastig ac eli golchi dwylo.

Bydd gofyn i bobl gymryd pen neu bensil ei hunan er mwyn ysgrifennu ar y papur pleidleisio.

Mae'r rheiny sy'n fregus i coronafeirws neu sydd â phryderon eraill yn gallu gwneud cais am bleidlais trwy'r post.

Gallwch hefyd enwebu rhywun arall i bleidleisio yn eich lle (pleidleisio trwy ddirprwy). Bydd modd gwneud hyn ar fyr rybudd tan 17:00 ar ddiwrnod yr etholiad os oes angen i bobl hunan-ynysu.

Pwy sy'n gallu pleidleisio?

Mae yna tua 2.3 miliwn o bleidleiswyr cymwys yng Nghymru.

O eleni, gall unrhyw un dros 16 oed bleidleisio, yn ogystal â thua 33,000 o bobl sydd â dinasyddiaeth tramor oedd heb yr hawl i bleidleisio'n flaenorol.

Rhaid i etholwyr fod yn byw yng Nghymru ac wedi cofrestru i bleidleisio. Gallant fod yn ddinesydd Prydeinig, Gwyddelig neu'r Gymanwlad neu yn ddinesydd o dramor sydd â'r hawl i fyw yn y DU.

Gallan nhw gofrestru i bleidleisio ar-lein, a rhaid iddyn nhw wneud erbyn 19 Ebrill.

Pryd fyddech yn gwybod y canlyniadau?

Bydd cyfri'r pleidleisiau'n dechrau drannoeth - nid dros nos - oherwydd y pandemig.

Mewn etholaethau, mae'r ymgeisydd gyda'r nifer uchaf o bleidleisiau'n ennill. Mae seddi rhanbarthol yn cael eu dewis trwy system sy'n anelu i ethol ASau yn ôl faint o bleidleisiau mae eu plaid wedi ennill yn y rhanbarth.

Unwaith mae'r canlyniadau mewn, y cwestiwn nesaf yw pwy sy'n rhedeg y llywodraeth?

Os yw plaid yn ennill mwy na 30 sedd, byddan nhw'n gallu ffurfio llywodraeth heb gymorth pleidiau eraill.

Os nad oes plaid yn ennill gyda 30 sedd, bydd y blaid fwyaf yn ceisio llywodraethu beth bynnag. Ond efallai bydd angen cymorth gan eraill - naill ai trwy gytundebau achlysurol neu trwy drefniad mwy ffurfiol, sef clymblaid.

Pwy sydd mewn pŵer ar hyn o bryd?

Mae Mark Drakeford wedi bod yn brif weinidog ers 2018

Y prif weinidog presennol yw Mark Drakeford - arweinydd y blaid Lafur Cymreig ers 2018.

Gyda 29 sedd, Llafur oedd y blaid fwyaf yn yr etholiad diwethaf yn 2016, ond gwnaethon nhw ddim ennill digon o seddi i lywodraethu heb gymorth gwleidyddion o'r gwrthbleidiau.

Mae ganddyn nhw gefnogaeth AS Kirsty Williams o'r Democratiaid Rhyddfrydol a chyn-wleidydd Seneddol Plaid Cymru, Yr Arglwydd Dafydd Elis-Thomas - mae'r ddau yn weinidogion.

Pwy yw'r gwrthbleidiau?

Yr ymgeiswyr eraill am brif weinidog yw arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn y Senedd, Andrew RT Davies, ac arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Mae pleidiau llai hefyd yn edrych am bleidleisiau - yn cynnwys y Democratiaid Rhyddfrydol Cymreig, UKIP, Plaid Diddymu Cynulliad Cymru, Reform, Propel a Phlaid Werdd Cymru.

Er bod rhaid o'r pleidiau llai yn annhebygol o ffurfio llywodraeth, gallai rhai cael eu cynnwys mewn clymblaid os nad yw un o'r pleidiau mwy yn ennill dros 30 o seddi.

Beth yw'r prif bynciau o dan sylw?

Bydd nifer yn gweld canlyniad etholiad eleni fel beirniadaeth o sut mae pobl yn teimlo am ymateb Llywodraeth Cymru tuag at Covid-19.

Mae Mark Drakeford wedi bod mewn rheolaeth o gyfnod clo Cymru, yn cymryd penderfyniadau ar ba rannau o'r economi i agor, neu gadw ar gau, ac ar bwy all gwrdd yn gyfreithiol.

Bydd pleidiau'n gwneud addewidion am sut fyddan nhw'n rhedeg y GIG a gwasanaethau eraill mawr fel addysg.

Fe all benderfyniad Llywodraeth Cymru i beidio adeiladu ffordd liniaru'r M4 gael ei godi yn ystod yr ymgyrch etholiadol, yn ogystal â beth fyddai pleidiau'n gwneud am drethi.