Ralf Little a'i hen daid fu'n chwarae dros Gymru
- Cyhoeddwyd
Albert Lockley, a Chwpan Cymru yn 1894; ei or-ŵyr Ralf Little gyda'r un gwpan yn 2022
Mae Ralf Little wedi sôn am y wefr o ddarganfod bod ei hen daid wedi chwarae pêl-droed dros Gymru - a'i siom am iddo roi'r gorau i'r gêm oherwydd crefydd.
Roedd yr actor, ddaeth i enwogrwydd gyntaf yn y gyfres gomedi poblogaidd The Royle Family, yn cofio clywed si am gyn-chwaraewr rhyngwladol yn ei goeden deulu - ond doedd ganddo ddim llawer mwy o wybodaeth na hynny.
Ond pan aeth i ogledd ddwyrain Cymru i hel ei achau ar gyfer y rhaglen Who Do You Think You Are? fe gafodd wybod yr holl hanes - a chael gafael yn y gwpan enillodd ei hen daid.
Tîm Chirk FC yn 1900. Albert Lockley ydi'r un gyda'r bêl yn y rhes flaen
Dros ganrif yn ôl, roedd Albert Lockley yn byw yn Y Waun ac yn gweithio gerllaw ym mhwll glo Bryncinallt. Fel oedd yn gyffredin o fewn y diwydiant ar y pryd, yn ei amser hamdden roedd o'n chwarae gêm oedd wedi dod yn boblogaidd yn yr ardal - pêl-droed.
Ei glwb lleol oedd Chirk FC, neu The Colliers, gafodd ei sefydlu yn 1876.
O fewn degawd roedd yn dîm llwyddiannus iawn fel eglurodd yr Athro Martin Johnes, o Brifysgol Abertawe, wrth Ralph Little ar y rhaglen: "Fan yma oedd un o'r llefydd cynta' ym Mhrydain lle wnaeth y gêm ddod yn boblogaidd iawn.
"Tydi'r Waun ddim yn le mawr, ond yn y cyfnod yma roedd yn un o'r prif glybiau pêl-droed yng Nghymru ac roedd chwarae i Chirk FC yn golygu rhywbeth."
Yr hanesydd Athro Martin Johnes yn dangos Cwpan Cymru i Ralf Little yng nghae clwb Chirk. Yn ystod y diwrnod ffilmio, fe wnaeth ysgrifennydd y clwb Nigel Roberts gyflwyno copi o lyfr am hanes Chirk FC i'r actor
Fe ddangosodd yr hanesydd adroddiad papur newydd o 1894 pan enillodd Chirk FC Gwpan Cymru, a hynny am y pumed tro mewn llai na degawd. Y sgôr yn erbyn Westminster Rovers oedd 2-0 - gyda'r ymosodwr Albert Lockley yn sgorio'r gôl gyntaf.
Meddai Ralf Little ar ôl darllen yr adroddiad: "Mae'n ddoniol - mae hyn wedi digwydd dros 100 mlynedd yn ôl a dwi wirioneddol wrth fy modd yn darllen am fy hen daid yn ennill y gwpan yma ac yn sgorio."
Aeth chwe aelod o'r tîm yn eu blaenau i gynrychioli Cymru, yn cynnwys Albert Lockley ac un o sêr cyntaf y byd pêl-droed Billy Meredith.
Albert Lockley (rhes flaen trydydd o'r chwith) gyda gweddill tîm Cymru yn 1895. Mae Billy Meredith yn sefyll ar y dde yn y rhes ganol
Ond daeth tro ar fyd yn sgil Diwygiad 1904/05, pan wnaeth adfywiad crefyddol effeithio ar nifer o agweddau o fywyd y Cymry, gan gynnwys chwaraeon.
Roedd gemau pêl-droed yn waith y diafol yn ôl rhai pregethwyr a byddai addoli Duw yn well defnydd o amser unrhyw un na chicio pêl. Yn ystod y cyfnod roedd yn ffasiynol i ymwrthod â gweithgareddau 'pechadurus' yn gyhoeddus, gyda rhai hyd yn oed yn llosgi eu crysau pêl-droed.
Rhoi'r gorau i'r gêm oherwydd crefydd - adroddiad yr Evening Express, 27 Rhagfyr 27, 1904, am Albert Lockley a'r Diwygiad
Roedd hen daid Ralf yn un wnaeth gyhoeddi ei fod yn rhoi'r gorau i'r gêm yn 1904 yn ôl adroddiad yn y wasg, er mawr siom i'r actor.
Meddai ar y rhaglen: "Wnaeth o roi'r gorau i chwarae pêl-droed oherwydd crefydd. Fel anffyddiwr, alla i ddim egluro pa mor drist ydi hynny i mi!"
Daeth Ralf Little yn adnabyddus yn The Royle Family, ond ar un cyfnod bu'n ystyried gyrfa fel pêl-droediwr
Daeth y diwygiad i ben ar ôl dim ond 18 mis, ac mae'n debyg bod agwedd Albert Lockley tuag at bêl-droed wedi meirioli rhywfaint hefyd.
Ar y rhaglen mae ei or-ŵyr yn darllen adroddiad papur newydd o'r Llangollen Advertiser yn 1905 am gystadleuaeth ciciau o'r smotyn gafodd ei gynnal mewn parti gardd yn Y Waun. Un o'r rhai gafodd wobr oedd neb llai nag Albert Lockley.