Galwadau i adfer hen neuadd tref Cydweli sydd ar werth

Mae galwadau i adfer yr hen neuadd hanesyddol gan berchnogion busnes a rhai cynghorwyr, ond mae eraill yn dweud bod angen edrych yn ymarferol ar y sefyllfa

Mae yna alwadau i adfer hen neuadd y dref yng Nghydweli.

Mae'r adeilad sy'n dyddio'n ôl i Oes Fictoria bellach bron yn adfail.

Ar ben y pryder ynghylch ei werth hanesyddol, mae'r difrod strwythurol yn golygu fod yna system unffordd yn y dref, sy'n effeithio ar fusnesau lleol yn ôl perchnogion.

Dywedodd Cyngor Sir Gâr y bydd y stryd yn ailagor i draffig dwy ffordd ar ddiwedd "gwaith strwythurol hanfodol" i sicrhau diogelwch y adeilad.

Dywed Carol Morgan bod y system unffordd yn effeithio ar ei busnes

Yn ôl Carol Morgan, sy'n synghorydd tref ac yn rhedeg siop yn y pentref, mae'r system unffordd wedi effeithio'n fawr ar ei busnes.

"S'dim o'r footfall 'ma nawr. Ma' pobl yn tueddu i gadw o 'ma os ma'n nhw'n meddwl bod y ffordd ar gau.

"Mae'n galed yn barod. A chael hwn ar ei ben e, s'mo fe'n helpu ni o gwbl. Mae'n amser anodd a thrist, i ddweud y gwir wrthoch chi."

'Neb yn gwrando'

Mae yna ymdrechion gan gynghorwyr a grŵp o bobl leol i geisio adfer yr adeilad.

Ond yn ôl Carol Morgan, nid yw ymateb Cyngor Sir Gaerfyrddin wedi bod yn ddigonol.

Mae system unffordd ger yr adeilad sy'n gofidio perchnogion busnes lleol

"S'neb yn gwrando arnon ni. Ni gyd yn trial ein gorau i safio'r thing ond mae'r cyngor yn gweud 'we'll have a look at it' a dyna fe."

Pryder pobl leol yw y bydd hanes lleol yn cael ei golli pe bai'r adeilad yn cael ei werthu neu ei ddymchwel.

Mae'r adeilad yn dyddio'n ôl i 1877 ac fe gaeodd ei drysau am y tro olaf yn 2022.

Dros y blynyddoedd roedd yn lys ynadon, marchnad, neuadd ddawns, llyfrgell ac yn swyddfa i'r Warden Cyrch Awyr yn yr Ail Ryfel Byd.

Dywed yr hanesydd lleol Keith Evans nad oes modd dychmygu'r golled petai'r adeilad yn cael ei werthu neu ei ddymchwel

Yn ôl Keith Evans, hanesydd lleol o Bontyberem, byddai colli'r adeilad yn golled enfawr i'r ardal.

"Mae'r bensaernïaeth ei hun yn hynod o bwysig, mae'n dangos y steil Gothig canoloesol oedd yn boblogaidd ar y pryd. Fyddwn ni byth yn gallu ailadeiladu hwnna," meddai.

"Oedd hi'n fan poblogaidd iawn ymysg milwyr oedd yn hyfforddi ym Mhenbre. Roedd y milwyr Americanaidd yn boblogaidd iawn yn y nosweithiau dawns yn y neuadd.

"Byddai cael gwared ar yr holl hanes yn annychmygol."

Mae Keith Evans yn dymuno gweld yr adeilad yn troi mewn i amgueddfa leol.

"Byddai'n atynnu pobl i'r ardal i ddysgu am ddiwylliant yr ardal, ac yn dod â mwy o arian i'r dref."

Mae'r adeilad ar werth ers 2019

Mae'r adeilad, sydd dan berchnogaeth Cyngor Sir Gaerfyrddin, ar werth ers 2019, ond heb lawer o ddiddordeb hyd yn hyn.

Byddai cost adfer yr adeilad yn fawr o ganlyniad i'r difrod strwythurol.

Mae rhai pobl leol yn cwestiynu a fyddai digon o arian gan Gyngor Sir Gaerfyrddin i adfywio'r neuadd, mewn cyfnod heriol yn ariannol i awdurdodau ar draws Cymru.

'Rhaid bod yn ymarferol'

Mae Anna Brown yn byw yng Nghydweli ac mae hi'n gweld ochr arall y geiniog.

"Dwi'n flin ond dwi'n amau fod digon o reswm i 'ala'r holl arian yn y peth."

Mae Anna Brown yn byw yn lleol ac yn teimlo bod angen edrych ar bethau o safbwynt ymarferol

Yn ôl Ms Brown, mae yna ddigon o gyfleusterau yn barod i gofnodi hanes Cydweli.

"Wrth gwrs fydd hi'n golled yn hanesyddol ond 'dyn ni heb ddefnyddio'r lle ers 2001 ac mae'n rhaid bod yn ymarferol.

"Mae gyda ni sawl peth o gwmpas. Mae 'da ni gastell, eglwys, mae 'da ni gei. Mae'n dref hyfryd."

'Wedi ei anghofio'

Yn ôl Cynghorydd Sir Cydweli a Llanismel, Lewis Eldred Davies ni ddylai'r cyngor sir fod wedi gadael i'r adeilad gyrraedd ei stad bresennol.

"Mae wedi cael ei anghofio gan y cyngor a siŵr o fod nid dyma'r unig adeilad fel hyn dros y sir," dywedodd.

Mae'r system unffordd yn effeithio ar wasanaethau bws lleol hefyd, yn ôl y cynghorydd sir Lewis Eldred Davies

Oherwydd y system unffordd mae gwasanaeth bws yr ardal wedi ei gyfyngu a dywedodd y Cynghorydd Davies fod hyn yn niweidiol i drigolion yr ardal.

"Dyw'r gwasanaeth bws ddim yn dod trwy'r dref o Gaerfyrddin ac mae pobl o'r dref sy'n hen neu'n anabl yn cael eu heffeithio."

Gareth John yw'r aelod o Gyngor Sir Caerfyrddin sy'n arwain ar faterion adfywio, hamdden, diwylliant a thwristiaeth.

Dywedodd mewn datganiad: "Dechreuodd gwaith strwythurol hanfodol i dynnu to a rhannau o waliau Neuadd y Dref Cydweli ddydd Llun, 17 Ebrill. Mae hyn er mwyn sicrhau diogelwch y adeilad.

"Bydd Stryd Sarn yn parhau i fod ar agor i draffig unffordd tra bod y gwaith yn mynd rhagddo.

"Fodd bynnag bydd angen cau'r ffordd yn llawn dros dro er mwyn cael gwared ar y cyplau to. Mae hyn wedi'i gynllunio ar hyn o bryd ar gyfer dydd Sul 30 Ebrill.

"Bydd Stryd Sarn yn cael ei hailagor i draffig dwy ffordd unwaith y bydd y prosiect wedi'i gwblhau."