Y teganau pren o Orsedd y Beirdd 1914

Tegan yr OrseddAmgueddfa Cymru

Mae'r Orsedd yn olygfa gyfarwydd ym mhob Eisteddfod… ond ydych chi wedi gweld y derwyddon yn edrych fel yma o'r blaen?!

Dyma set deganau a gafodd ei wneud gan gwmni Teganau Dyffryn Clwyd yn Nhrefnant yn 1914.

Cafodd y cwmni ei sefydlu gan ddynes leol, Mary Heaton, a oedd yn byw ym Mhlas Heaton yn Henllan. Roedd hi'n poeni fod gwaith yn brin i ffermwyr yn ystod misoedd y gaeaf.

Felly yn 1909, dechreuodd ysgol nos i ddysgu gweithwyr sut i gerfio teganau bach o bren, gyda help y saer lleol, Edward Jones. Cafodd y gwaith o addurno'r teganau ei roi i ferched yr ardal.

Tegan yr OrseddAmgueddfa Cymru

Datblygodd hyn yn fusnes llwyddiannus, gyda'r teganau yn cael eu gwerthu ledled y byd, yn dod i sylw'r teulu brenhinol ac yn ennill gwobrau. Rhwng 1909 ac 1914, mae sôn fod 70 o bobl leol yn cael eu cyflogi yn y ffatri fach yn Nhrefnant, a bod tua 20,000 o deganau wedi eu creu.

Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, dechreuodd y cwmni gyflogi milwyr oedd wedi brifo; arfer a barhaodd ar ôl i filwyr ddychwelyd adref ar ddiwedd y rhyfel.

Cafodd set deganau pren ei wneud o Orsedd y Beirdd 1914, ond oherwydd y Rhyfel, cafodd Eisteddfod Bangor ei gohirio tan 1915.

PamffledAmgueddfa Cymru

Yr Archdderwydd yn y set yw Dyfed, a oedd yn y swydd o 1905 tan 1923

Roedd Mary wedi ei hurddo i'r Orsedd, fel Mair Hettwn, ac roedd teganau'r cwmni wedi eu harddangos fwy nag unwaith yn y brifwyl, felly roedd cysylltiad rhwng y busnes a'r Eisteddfod wedi bod erioed.

Enillodd y set deganau Yr Orsedd a Chôr yr Eisteddfod fedalau mewn arddangosfa grefftau yn Neuadd Albert, Llundain yn 1918.

Cafodd y set ei arddangos yn neuadd y dref Bangor yn ystod wythnos yr Eisteddfod. Yn 1917, prynodd yr Arglwydd Leverhulme y modelau, a cawson nhw eu harddangos yn Ninbych cyn eu rhoi i Amgueddfa Cymru.

Yr arddangosfa yn Y Lle HanesCadw

Yr arddangosfa yn Y Lle Hanes yn Eisteddfod 2017

Yn ystod Eisteddfod 2017 yn Ynys Môn, cafodd y casgliad ei arddangos ym mhabell Y Lle Hanes, mewn cyd-weithrediad ag Amgueddfa Cymru, Cadw, a'r Comisiwn Brenhinol.

Nid yw’r post yma ar X yn gallu ymddangos yn y porwr. Os gwelwch yn dda defnyddiwch Javascript neu geisio eto ar borwr gwahanol.Gweld y cynnwys gwreiddiol ar X.
Nid yw'r BBC yn gyfrifol am gynnwys safleoedd allanol
I osgoi neges X gan Dr Ffion Reynolds

Caniatáu cynnwys X?

Mae’r erthygl yma’n cynnwys elfennau sydd wedi eu darparu gan X. Gofynnwn am eich caniatâd cyn eu llwytho, oherwydd fe allai wneud defnydd o cwcis a thechnolegau eraill. Efallai y byddwch am ddarllen polisi cwcis X a pholisi preifatrwydd cyn derbyn. I weld y cynnwys yma dewiswch ‘derbyn a pharhau’.

Nid yw'r BBC yn gyfrifol am gynnwys safleoedd allanol

Un oedd yn gweithio yn y babell ac yn gwarchod y set oedd Dr Ffion Reynolds, sydd wrth ei bodd gyda'r teganau:

"Syniad grŵp Y Lle Hanes oedd dod â chasgliadau'r Derwyddion yn fyw, am ein bod ni yn 'neud y babell ar Ynys Môn.

"Dwi'n caru'r modelau bach, ma' nhw yn hollol ffab. Bysa'n grêt cael gwybod mwy am y teganau, a bysa'n hollol amazing eu hail-greu nhw rhywsut!"

Os oes gennych chi fwy o wybodaeth am y teganau pren gorseddol, cysylltwch â cymrufyw@bbc.co.uk

Dilynwch Cymru Fyw ar Facebook, X, Instagram neu TikTok.

Anfonwch unrhyw syniadau am straeon i cymrufyw@bbc.co.uk neu cysylltwch drwy WhatsApp ar 07709850033.

Lawrlwythwch yr ap am y diweddaraf o Gymru ar eich dyfais symudol.

Pynciau cysylltiedig

Hefyd o ddiddordeb