Cofio’r Cymro fu’n ymgyrchu dros hawliau sifil De Affrica ganrif yn ôl

Yr ymgyrchydd gwrth-apartheid o Geredigion, David Ivon Jones

Mae gŵyl yn cael ei chynnal yn Aberystwyth y penwythnos hwn i gofio un o’r bobl gwyn cyntaf i ymgyrchu dros hawliau pobl ddu yn Ne Affrica.

Wrth nodi canrif ers marwolaeth David Ivon Jones, fu hefyd yn Rwsia i gefnogi’r Chwyldro Comiwnyddol, mae'r trefnwyr yn gobeithio codi ymwybyddiaeth o fywyd "anhygoel" dyn sydd wedi cael mwy o sylw yn Ne Affrica nac yn ei famwlad.

Meddai Meic Birtwistle: “Tan yn ddiweddar, tan i rai erthyglau ddechrau cael eu sgwennu yma, os oedd rhywun yn chwilio am unrhywbeth amdano roedd popeth oedd wedi ei sgwennu yn dod o Dde Africa.

“Mae 'na blac bach iddo yn y dref (Aberystwyth) ond tydi hynny ddim wir yn gwneud cyfiawnder â David Ivon Jones - mae’n anodd gwneud hynny ar blac bychan.”

Mae plac yn cofio David Ivon Jones wedi ei osod ar Gapel yr Undodiaid yn Aberystwyth, ble roedd yn addoli ac yn gwasanaethu

Fe gafodd David Ivon Jones ei eni ger Aberystwyth yn 1883. Ar ôl marwolaeth ei rieni pan oedd o’n fachgen, fe ddaeth yn weithgar o fewn Capel yr Undodiaid yn Aberystwyth a datblygu’n sosialydd oedd eisiau gweld newid cymdeithasol.

Ar ôl symud i Dde Affrica yn 1910 oherwydd gwaeledd daeth yn ymgyrchydd hawliau sifil ac yn sylfaenydd y Blaid Gomiwnyddol a ddatblygodd yn blaid yr ANC o dan arweinyddiaeth Nelson Mandela.

O Aberystwyth i Foscow

Yna ar ddechrau’r 1920au, yn ystod chwyldro’r Bolsieficiaid yn Rwsia, aeth i Foscow i weithio yn y Gyngres Ryngwladol gyda Vladimir Lenin cyn marwolaeth y ddau yn 1924.

Ychwanegodd Mr Birtwistle: “Pan chi’n meddwl am ei fywyd o, roedd y boi wedi gweld y Diwygiad, fe welodd o’r Rhyfel Mawr, fe welodd o’r Chwyldro Diwydiannol yn Ne Affrica gyda’r aur a’r glo, ac wedyn fe welodd o’r chwyldro yn Rwsia - ac nid yn unig gweld o ond bod yn rhan ohono.

“Y Cymro Cymraeg bach oedd yn gorfod gadael ysgol yn 14 gan fod ei rieni wedi marw, ac yn dod o deulu oedd heb lawer o arian ac wedi addysgu ei hun.”

Arweinydd cyntaf yr Undeb Sofietaidd Vladimir Lenin yn anerch y Drydedd Gyngres Ryngwladol Gomiwnyddol yn Moscow yn 1921. Cafodd David Ivon Jones ei wahodd yno fel cynrychiolydd o Dde Affrica

Mae holl lythyrau, pamffledi, erthyglau ac ysgrifau David Ivon Jones bellach yn cael eu cadw yn Y Llyfrgell Genedlaethol.

Fel rhan o’r ŵyl fe fydd llyfr amdano A Voice for Freedom yn cael ei lansio yn Arad Goch ddydd Sadwrn.

Gyda'r nos yng Nghanolfan y Celfyddydau bydd London Recruits yn cael ei dangos - sef ffilm am bobl o Lundain fu’n helpu'r ANC yn ystod cyfnod apartheid yr 1960au.