Y 'Strat' yn 70: Cerddorion Cymru a'r gitâr eiconig

Yn 1954 daeth gitâr drydanol newydd sbon danlli ar y farchnad a newidiodd bopeth.

Wedi ei wneud yn boblogaidd dros y blynyddoedd gan bobl fel Buddy Holly, Jimi Hendrix, Jeff Beck, a Nile Rodgers - mae’r Fender Stratocaster yn dathlu ei ben-blwydd yn 70 eleni.

Dyma olwg ar rai o’r cerddorion o Gymru sydd wedi chwarae’r gitâr eiconig yma, gyda chyfraniadau gan ambell un yn esbonio pam fod y 'Strat' mor boblogaidd.

Tich Gwilym

Os oes 'na ffasiwn beth â ‘Duw gitâr’ yng Nghymru, Tich Gwilym yw hwnnw. Fe ddysgodd ei grefft yn chwarae ar hyd a lled tafarndai Caerdydd, cyn ffurfio’r band Kimla Taz. Fe aeth ymlaen i chwarae gyda nifer o artistiaid Cymraeg gan gynnwys Geraint Jarman a Siân James.

Yn 2005, bu farw Tich mewn tân yn ardal Treganna, Caerdydd, ag yntau ddim ond yn 54 mlwydd oed.

Ritzy Bryan (Joy Formidable)

Mae Ritzy, prif leisydd The Joy Formidable, yn chwarae gitârs Stratocaster ers yn 15 mlwydd oed.

Ritzy: “Dwi heb ffeindio gitâr sy’ cystal â’r Strat. Mae’r gwddf a’r ffordd mae’n teimlo i’r breichiau a’r bysedd... mae’n teimlo fel estyniad o dy hun. Mae’n gitâr ffantastig. A’r sŵn wrth gwrs.

“Mae o’n andros o versatile. Dwi'n mwynhau gallu chwarae rhywbeth sparkly a melodic un munud a newid i rhywbeth bâs a brawychus y munud nesa.”

Len 'Lendrix' Jones

Mae Len Jones, neu ‘Lendrix’ fel mae’n cael ei adnabod ar y sîn, yn adnabyddus am ei ddawn ar y gitâr. Gyda’r Strat yn hongian dros ei ysgwydd, mae wedi chwarae gyda nifer o fandiau dros y blynyddoedd gan gynnwys Rhiannon Tomos a’r band, Brân a Profiad.

Len: “Nes i glywed Jimi Hendrix am y tro cyntaf y diwrnod y buodd o farw ar 18 Medi 1970 - 'nath o chwythu fy meddwl i a fy ysbrydoli i ddysgu'r gitâr.

“Yn bersonol, mae ganddo'r sain nodweddiadol 'na - sain y Strat - sydd yn gweddu steil unigryw pwy bynnag sy'n ei chwarae.”

Elis Derby

Elis: “Y Strat sydd gen i rŵan ydi’r unig gitar dwi’n gwybod o sicrwydd fydda i byth yn ei werthu. Honna dwi 'di bod yn chwarae yn bron i bob gig, ac ar bob recordiad oni bai am rai mwy diweddar.

"Mi wnes i ei brynu yn 2016 pan o'n i’n y coleg yn astudio cerddoriaeth.

"Fel rhan o’r cwrs o’n i’n gorfod ymarfer lot ar fy offeryn ac astudio’r greats. Clapton, Jimi Hendrix, David Gilmour, ayyb.

"Fender Strat oedden nhw i gyd yn chwarae, felly mi wnaeth hynny siŵr o fod ddylanwadu ar fy mhenderfyniad i’w brynu.

“Os gofynnwch chi i rywun dynnu llun o gitâr drydan, swn i’n meddwl mai’r gitâr yma fysa’n dod i feddwl pawb gynta. Tydi hi heb newid ei design ers 70 mlynedd - if it ain’t broke…”

Griff Lynch (Yr Ods)

Mae Stratocasters gwyn yn hynod boblogaidd ers i Jimi Hendrix chwarae un yn ei berfformiad enwog yng ngŵyl Woodstock yn 1969, ond mae’n debyg mai artist fwy diweddar na hynny a ddylanwadodd ar Griff Lynch, gitarydd yr Ods.

Griff: “Pan 'nes i ddechra perfformio a chreu cerddoriaeth, roedd 'na lot o gerddorion dylanwadol newydd yn defnyddio’r Strat.

“2007, cyfnod cynnar Arctic Monkeys a The Strokes, a toman o fandiau sydd bellach wedi’u labelu fel indie landfill. Roedda nhw i gyd yn gwneud i’r Strat edrych yn cool yn fy meddwl i, a mi oedd cael sŵn uchel screechy, oedd mor boblogaidd ar y pryd, yn dod yn hawdd i’r gitar.”

Hana Lili

Un arall sy’n chwarae Strat gwyn yw Hana Lili. Mae hi’n artist sydd wedi mwynhau cryn dipyn o lwyddiant yn ddiweddar.

Yn 2021 fe gafodd ei cherddoriaeth ei ddefnyddio ar y gyfres deledu Love Island, ac yn 2023 fe gefnogodd hi'r band Coldplay yn Stadiwm Principality, Caerdydd.

Iwan Huws (Cowbois Rhos Botwnnog)

Iwan: “Y siâp ydi’r prif beth i mi. Os gofynni di i rywun dynnu llun o gitâr drydan, mae 'na siawns da iawn mai llun o Strat wnawn nhw! A does na’m tebyg i sŵn y neck pick-up 'chwaith.

“O ran chwaraewyr dylanwadol - Mark Knopfler wrth gwrs.”

Carwyn Ellis

Yn ogystal â’i brosiectau Colorama a Rio18 mae Carwyn hefyd yn adnabyddus fel cerddor sesiwn sy’ wedi chwarae gydag Edwyn Collins, Oasis ac yn fwy diweddar, The Pretenders.

Y Trwynau Coch

Band pync/pop-pŵer Cymraeg o Gwm Tawe oedd Y Trwynau Coch. Beth welwch chi yn y llun yma? Nid un ond dau Fender Stratocaster!

Gyda llawer mwy o gerddorion o Gymru heb eu cynnwys ar y rhestr yma, does dim arwydd fod poblogrwydd y gitâr yn pylu, 70 o flynyddoedd ers i’r cyntaf gyrraedd y siopau.

Felly pen-blwydd hapus a hir oes i’r Strat a’i gyfraniad diamheuol i gerddoriaeth Gymraeg.