Newidiadau i'r cynllun ffermio dadleuol o blannu coed

Mae sawl protest wedi bod yn erbyn y Cynllun Ffermio Cynaliadwy dadleuol

Bydd newidiadau yn cael eu cyhoeddi i'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy dadleuol, ar ôl i'r cynllun gwreiddiol arwain at brotestiadau chwyrn gan ffermwyr.

Hwn yw'r cymhorthdal newydd i ffermydd Cymru. Mae'n gwobrwyo ffermydd am ddulliau ffermio sy'n gyfeillgar i'r amgylchedd.

Roedd dwy reol yn ganolog i'r ffrae rhwng Llywodraeth Cymru a'r gymuned amaethyddol - sef sicrhau bod coed ar 10% o'u tir, a’u bod yn rheoli 10% fel cynefin i fywyd gwyllt.

Yn ôl gweinidog materion gwledig Huw Irranca-Davies, mae wedi bod yn "gwrando ar adborth" ac wedi gweithio gyda ffermwyr ac amgylcheddwyr.

Bydd addasiad o'r cynllun - a ddaw i rym yn 2026 - yn cael ei gyhoeddi yn y Ffair Aeaf yn Llanelwedd ddydd Llun.

Mae Rhys Evans yn ffermio yn Rhyd-y-main ger Dolgellau

Ar ei fferm deuluol uwchlaw Rhyd-y-main ger Dolgellau, mae Rhys Evans yn dweud ei bod hi'n gyfnod "arwyddocaol".

"Mae'n anochel bydd unrhyw newidiadau mawr yn cael effaith fawr," meddai.

Mae'r ffermwr defaid a gwartheg yn dadlau bod yn rhaid i'r cynllun newydd gefnogi busnesau amaethyddol ynghyd â mynd i'r afael â heriau amgylcheddol.

Esbonia sut i'w fferm fod yn rhan o gynllun ar y cyd â 10 fferm gyfagos. Maen nhw wedi plannu saith cilomedr o wrychoedd - gan gynnwys 50,000 o goed.

Cafodd 11 pwll bach eu creu hefyd, i geisio atal llifogydd, a rhoi cynefin i fywyd gwyllt.

Dyma'r math o waith y buasai Mr Evans, sy'n rheolwr i'r Rhwydwaith Ffermio er Lles Natur yng Nghymru, yn hoffi ei weld yn digwydd yn amlach - gyda chefnogaeth gan drywydd newydd Llywodraeth Cymru o ran ariannu byd amaeth.

Roedd y rheol o gael coed ar 10% o dir fferm yn ddadleuol pan gafodd y Cynllun Ffermio Cynaliadwy ei gyhoeddi'n wreiddiol

Mae Rhys Evans yn gobeithio y bydd y rheol o ofyn i ffermydd gadw o leia 10% o'u tir fel cynefin i fywyd gwyllt yn dal yn rhan o'r cynllun - yn un peth er mwyn gwneud busnesau'n fwy cynhyrchiol.

"Nid cynllun 'fence and forget' yw hyn - ond integreiddio cynefinoedd o fewn y system fwyd, ac mae digon o dystiolaeth yno gall hyn wella cynhyrchiant a effeithiolrwydd ar y fferm," meddai.

Ond o ran y rheol 10% o goed ar y tir, mae'n dweud bod angen mwy o hyblygrwydd.

"Y risg o gael targed sy'n orfodol i bawb, sydd wedi'i yrru gan un prif bwrpas sef newid hinsawdd, yw bod ni'n plannu'r goeden anghywir yn y lle anghywir, ac mae hynny'n gallu cael sgil effeithiau negyddol ar fioamrywiaeth ac efallai effeithiau andwyol ar dyfu bwyd."

Mae undebau amaeth wedi galw am gael gwared ar y rheol honno, gan ddweud ei bod hi'n "anymarferol".

Ond mae rhai sy'n gefnogol - fel Coed Cadw - yn nodi bod lefel y coed ar gyfartaledd ar ffermydd Cymru eisoes yn cyrraedd rhwng 6 a 7%. Ar sail hynny, mae'n nhw'n credu bod y rheol yn gais "gweddol resymol".

Beth yw'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy?

Dyma'r cymhorthdal newydd i ffermydd Cymru ar ôl Brexit - cynllun sydd wedi bod yn cael ei ddatblygu ers blynyddoedd.

Roedd ffermydd yn arfer derbyn arian, dan y system Undeb Ewropeaidd, yn seiliedig ar faint o dir oedd ganddyn nhw.

Mae'r cynllun newydd yn canolbwyntio ar wobrwyo arferion da o ran "ffermio cynaliadwy", un ai drwy waith amgylcheddol neu gyrraedd safon uchel gyda lles anifeiliaid, bioddiogelwch ac yn y blaen.

Gan mai ffermwyr sy'n gofalu am tua 90% o dirwedd Cymru, mae yna ddadl bod gan amaethwyr rôl bwysig o ran mynd i'r afael â newid hinsawdd, a'r gostyngiad yn niferoedd bywyd gwyllt.

Cafodd 5,500 o esgidiau glaw eu gosod o flaen Senedd Cymru ym mis Mawrth 2024 fel protest i wrthwynebu cynlluniau amaeth Llywodraeth Cymru

Pam fu ffermwyr yn protestio?

Ar gyfartaledd, mae 67% o incwm fferm yng Nghymru'n dod drwy gymhorthdal, a dyma'r newid mwyaf mewn cenhedlaeth i arian o'r fath.

Yn ôl undebau amaeth, roedd asesiad o'r effaith economaidd gafodd ei gyhoeddi gyda'r cynigion newydd ym mis Rhagfyr 2023, yn awgrymu y gallai miloedd o swyddi gael eu colli - er bod Llywodraeth Cymru'n anghytuno â'r dadansoddiad hwn.

Mae'r diwydiant hefyd dan bwysau am sawl rheswm arall.

Arweiniodd protestiadau mewn martiau gan filoedd at brotestiadau gyda thractorau ar draws y wlad, a'r rali fwyaf erioed ar risiau'r Senedd ym Mae Caerdydd ym mis Mawrth 2024.

Ym mis Mai, cyhoeddodd y gweinidog materion gwledig newydd, Huw Irranca-Davies, y byddai yna oedi cyn i'r cynllun gael ei gyflwyno. Ar y pryd, dywedodd bod angen amser i "weithio drwy nifer o agweddau pwysig".

Beth allai fod yn wahanol yn y cynllun newydd?

Ynghyd â'r rheol o fod â choed ar 10% o'u tir, roedd ffermwyr wedi cwyno am restr o bethau roedd yn rhaid iddyn nhw eu gwneud er mwyn cael yr arian.

Roedd 17 o ofynion - o brofi pridd i fynychu cyrsiau ar gyfer datblygiad.

Arweiniodd hyn at alw ymhlith y gymuned amaeth am gynllun symlach - ond roedd amgylcheddwyr yn dadlau ei bod hi'n bwysig nad oedd y ffaith bod natur a hinsawdd yn ganolog iddo yn cael ei wanhau.

Cododd pryderon hefyd am sut mae'r taliadau yn cael eu penderfynu, a galw am gefnogaeth benodol i ffermwyr ifanc, tenantiaid fferm, ffermwyr organig ac yn y blaen.

Dywed Gareth Parry, pennaeth polisi Undeb Amaethwyr Cymru, bod cwestiynau o hyd

Yn ôl Gareth Parry, pennaeth polisi Undeb Amaethwyr Cymru, ers mis Mai 2024, maen nhw wedi bod yn "ofnadwy o brysur" gyda thrafodaethau ar ddyfodol y Cynllun Ffermio Cynaliadwy. Ond mae gan yr undeb gwestiynau o hyd am yr ochr ariannol.

"Ma'r cynllun yma a'r ffordd mae o'n weithgar i'r dyfodol yn dibynnu'n gyfan gwbl ar faint o bres a faint o cyllideb mae Llywodraeth Cymru'n rhoi ato," meddai.

I Alexander Phillips, o WWF Cymru, mae'n rhaid cael cynllun sy'n cefnogi targedau Cymru ar adfer byd natur a phlannu coed erbyn 2030.

Mae'r elusen yn dweud bod eu deisebau a'u harolygon yn dangos bod "miloedd o bobol ar draws Cymru" eisiau i'w trethi gael eu defnyddio gan gynllun sy'n "adfer natur, taclo newid hinsawdd, a sicrhau dyfodol cynaliadwy i gymunedau, ffermwyr a chynhyrchu bwyd yng Nghymru."