Nic Parry: Stori Ruth Ellis yn 'ysgytwol'

Nic Parry

Ruth Ellis oedd y fenyw olaf i gael ei chrogi ym Mhrydain wedi iddi lofruddio ei chyn gariad, y gyrrwr rasio David Blakely, ar Sul y Pasg 1955.

Cafodd y Gymraes o Rhyl ei dedfrydu i'r gosb eithaf ond mae rhaglen newydd ar S4C yn taflu goleuni ar y stori drist o drais domestig tu ôl i'r llofruddiaeth.

Un sy'n credu y byddai stori Ruth Ellis wedi bod yn wahanol iawn heddiw yw'r cyn farnwr a'r cyflwynydd Nic Parry: "Mae 'na elfen o anghrediniaeth o glywed beth yn union ddigwyddodd a pha gyfleon i'w harbed a gollwyd – a dyna be' sy' wedi ei chadw hi'n stori sy'n corddi yr emosiynau.

"Mae newidiadau mawr iawn er gwell wedi digwydd oherwydd beth ddigwyddodd i Ruth Ellis."

'O'n i'n bwriadu ei ladd o'

Wedi magwraeth yn Rhyl roedd Ruth Ellis yn byw yn Llundain erbyn y 1950au gan weithio fel rheolwraig clwb nos. Ar Sul y Pasg 1955, tu allan i dafarn y Magdala yn Hampstead, saethodd hi David Blakely bedair gwaith.

Mi wnaeth ei chyffes yn y llys, "O'n i'n bwriadu ei ladd o", greu sioc mawr ac mi gafodd ei stori sylw eang yn y wasg.

Yn ôl Nic, sy'n cyfrannu at raglen newydd am yr achos, Ruth Ellis: Y Cariad a'r Crogi, ar S4C: "Yn y cyfnod roedd y wasg efo obsesiwn am ddau beth – rhyw a chrogi. Wrth gwrs roedd unrhyw stori oedd yn cyfuno'r ddau yn siŵr o ddenu sylw. Felly dyna pam oedd hi'n gymaint o stori ar y pryd.

"Y rheswm ei fod yn stori fawr heddiw ydy achos fod beth ddigwyddodd mor anghydnaws efo sut fyddai achosion fel hyn yn cael eu trin heddiw."

Ruth Ellis

Fel un o Sir y Fflint mae Nic yn cofio clywed stori Ruth Ellis fel plentyn ac yn teimlo empathi mawr tuag ati: "Hyd yn oed fel plant oedd y stori am y wraig yma o Rhyl oedd wedi cael ei chrogi yn cyfareddu. Ers hynny mae wedi bod yna yn fy meddwl i yn y cefndir.

"Tristwch eithriadol ac annhegwch (ei stori) oedd yn gwneud i fi deimlo'n emosiynol – yr unig beth oedd yn atal chi rhag dweud fod hi wedi cael cam 100% oedd y ffordd aeth hi amdano fo, dylai hi ddim fod wedi gwneud beth wnaeth hi.

"Heddiw - ac efallai fod o i wneud efo'r gwaith o'n i'n gwneud (fel barnwr) - dwi'n gweld fel mae agweddau at drais domestig a gwarchod dioddefwyr trais domestig wedi newid gymaint.

"Nid yn unig oedd ei stori hi'n gwneud i fi deimlo'n drist ond oedd o'n eithaf ysgytwol i ddweud y gwir."

Cefndir

Mae Nic yn grediniol y byddai dedfryd Ruth Ellis wedi bod yn wahanol heddiw gyda llawer mwy o ystyriaeth i'w chefndir trist.

Roedd ei phlentyndod yn un dreisgar oherwydd ei thad, ac fel oedolyn roedd ei pherthynas gyda'r gyrrwr rasio David Blakely yn un stormus: "Dwi ddim yn dweud fyddai hi'n cael ei chanfod yn ddieuog oherwydd natur y weithred – ond dwi yn weddol sicr mai cael ei chanfod yn euog o ddynladdiad fyddai hi heddiw, nid o lofruddiaeth.

"Roedd hi wedi cael ei threisio yn blentyn, wedi cael plentyn gan ddyn oedd wedi cymryd mantais ohoni ac wedyn yn disgwyl plentyn ac yn cael ei churo – roedd yr elfennau gwaethaf o drais domestig yno ac hi sy'n cael ei chrogi.

"Mae mor affwysol o annheg pan 'da ni'n edrych ar yr achos efo llygaid yr 21ain ganrif."

Newid er gwell

Ond mae Nic yn dweud fod achos Ruth Ellis wedi newid y gyfraith ar gyfer y dyfodol: "Mi esgorodd o a chyflymu y drafodaeth ynglŷn â dileu y gosb eithaf.

"Ar y pryd roedd rhoi pardwn i fenywod yn arbennig yn weddol gyffredin – mewn cyfnod o bum mlynedd cyn y crogi roedd yna gymaint â 67 o ferched wedi eu dedfrydu i farwolaeth ond dim ond rhyw saith gafodd eu crogi.

"Felly roedd y trafodaeth ar droed ond oedd yna gymaint o ymateb cyhoeddus i hwn."

Mae 'na elfen Gymreig arall i'r stori gan mai'r Ysgrifennydd Cartref ar y pryd oedd y Cymro o Griccieth, Gwilym Lloyd George, sef mab David Lloyd George. Mi dderbyniodd e nifer fawr o geisiadau gan y cyhoedd i roi pardwn iddi – ond gwrthododd wneud.

Meddai Nic: "Fel cyfreithiwr a barnwr beth oedd yn ddiddorol ac yn anghyffredin oedd fod y barnwr wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Cartref a dweud o dan y ddeddf doedd gen i ddim dewis ond dydy hon ddim yn haeddu marw.

"Hyn i gyd wnaeth gyflymu y drafodaeth wnaeth arwain at ddileu y gosb eithaf. Mae hwn wedi bod yn achos allweddol ar y daith yna."

Llofnododd dros 50,000 o bobl ddeiseb i achub bywyd Ruth Ellis, ac mi wnaeth ei hachos arwain yn uniongyrchol at gyflwyno'r amddiffyniad o gyfrifoldeb lleiedig (diminished responsibility) yn 1957 - newid a allai fod wedi achub ei bywyd.

Fel mae'r rhaglen yn ei drafod, mae ei theulu y mis hwn yn gwneud cais am bardwn iddi.

Yn y rhaglen mae Nic yn disgrifio Ruth Ellis fel "dynes ddewr, 'styfnig a phenderfynol" ac mae'n dweud: "Beth sydd wedi bod yn ddiddorol yw unwaith bod chi yn edrych mewn i fanylion ei phlentyndod hi a sut gafodd hi ei thrin, agweddau gwleidyddion a phapurau newydd, 'da chi'n gweld yn sydyn roedd hi'n byw yn yr oes anghywir."

Felly beth fyddai hanes y ddynes o Rhyl os fyddai hi wedi bod yn y llysoedd ddegawd yn ddiweddarach?

Yn ôl Nic: "Byddai hi wedi byw."

Gwyliwch Ruth Ellis: Y Cariad a'r Crogi ar S4C nos Fawrth 21 Hydref neu ar BBC iPlayer.

Dilynwch Cymru Fyw ar Facebook, X, Instagram neu TikTok.

Anfonwch unrhyw syniadau am straeon i [e-mail] neu cysylltwch drwy WhatsApp ar 07709850033.

Lawrlwythwch yr ap am y diweddaraf o Gymru ar eich dyfais symudol.