Deddf rhoi organau: Mwy o gleifion yn elwa

Mae Cymru "yn arwain" yn yr ymdrechion i gynyddu nifer y bywydau sy'n cael eu hachub drwy drawsblannu organau.

Dyna yw barn Prif Feddyg Llywodraeth Cymru, sy'n dweud fod newid y drefn o roi organau fis Rhagfyr diwethaf wedi cynyddu ymwbyddiaeth ac wedi ysgogi rhagor o bobl i drafod eu dymuniadau gyda'u teuluoedd.

Yn ôl Dr Frank Atherton, fe allai hynny arwain at gynnydd yn y pen draw yn nifer y rhoddwyr organau.

Chwarter yn rhagor

Mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos fod chwarter yn rhagor o gleifion sy'n byw yng Nghymru wedi elwa oherwydd trawsblaniad - gyda 214 yn derbyn trawsblaniad yn y flwyddyn hyd at Mawrth eleni, o'i gymharu â 174 yn ystod y flwyddyn flaenorol.

Mae'r cynnydd o 24% yn uwch o lawer o'i gymharu â'r cynnydd o 4% gafodd ei weld dros holl wledydd y DU.

Ond cynnydd tebyg i'r cyfartaledd Prydeinig sydd wedi bod yn nifer y cleifion o Gymru roddodd eu horganau wedi eu marwolaeth - gyda chyfanswm o 64 o roddwyr yn 2015/16 o'i gymharu â 60 yn y flwyddyn flaenorol.

Mae'r ystadegau newydd yn cyfeirio at gyfnod o wyth mis cyn i'r gyfraith newydd ddod i rym a chyfnod o bedwar mis ar ôl newid y drefn.

Mae'r gyfraith newydd yn golygu bod pob oedolyn sydd wedi byw yng Nghymru am o leiaf flwyddyn yn cael eu hystyried yn barod i roi organau oni bai eu bod yn datgan gwrthwynebiad.

Cymru oedd y wlad gyntaf ym Mhrydain i fabwysiadu trefn o'r fath.

Mae ystadegau sydd eisoes wedi cael eu cyhoeddi yn dangos fod 32 o organau wedi cael eu rhoi gan 10 unigolyn na nododd yn swyddogol eu dymuniad y naill ffordd neu'r llall cyn eu marwolaeth.

Ond yn ôl y Prif Swyddog Meddygol, fe fydd angen mwy o amser i asesu pa effaith yn union mae newid y drefn wedi'i gael ar gyfraddau yng Nghymru - gyda gwerthusiad pellgyraeddol i'w gynnal yn ystod y flwyddyn nesaf.

Gwledydd eraill y DU

Os yw hi'n amlwg fod y drefn yn gweithio, yna, yn ôl Dr Frank Atherton, fe ddylai gwledydd eraill y DU ystyried dilyn yr un trywydd.

"Mae angen i ni fod yn ofalus wrth ystyried blwyddyn yn unig o ddata, ond mae'r patrwm yn gadarnhaol," meddai Dr Frank Atherton.

"Flwyddyn nesaf, fe fyddwn ni mewn sefyllfa llawer cryfach i asesu pa effaith yn union ma newid y drefn wedi'i gael yma.

"Rwy'n trafod â phrif swyddogion meddygol gweddill y DU yn gyson. Ac os oes 'na dystiolaeth gref fod y cyhoedd yn elwa, fe fydd hynny'n rhywbeth wna i sôn amdano yn y trafodaethau.

"Rwy'n gobeithio y bydd hyn yn enghraifft, unwaith eto, o Gymru yn arwain."

Yn y cyfamser, mae Llywodraeth Cymru yn dweud bod 'na ragor i'w gyflawni o ran cynyddu nifer y rhoddwyr organau, yn enwedig ymhlith pobl ifanc ac aelodau o gymunedau lleiafrifol.

Fe fydd ymgyrch yn cael ei lansio yr wythnos nesaf i gynyddu ymwybyddiaeth ymysg unigolion rhwng 18 a 34 mlwydd oed, gan gynnwys myfyrwyr fydd yn dod i Gymru er mwyn astudio mewn prifysgolion.

Mae pryderon hefyd bod cyfraddau cydsynio i roi organau yn sylweddol is mewn cymunedau lleiafrifol (BAME).

Galw'n uwch

Ond yr hyn sy'n amlwg yw fod y galw am organau yn gyffredinol yn llawer uwch na nifer yr organau sydd ar gael i'w trasblannu.

Erbyn Mawrth 2016, roedd 192 o gleifion yng Nghymru ar restr aros am organ. Bu farw 54, tra cafodd 58 eu tynnu oddi ar y rhestr aros oherwydd bod eu iechyd wedi dirywio gormod.

Roedd yna wrthwynebiad gan rai sefydliadau, gan gynnwys mudiadau ffydd, oedd yn poeni y byddai newid y drefn yn tanseilio'r egwyddor mai rhodd ddylai organ fod, ac roedd rôl y teulu hefyd yn un dadleuol.

Does gan deuluoedd ddim hawl i wrthod, ond mae'r staff meddygol yn siarad gyda'r teulu cyn cymryd yr organau.

Mae Catrin Jones wedi cael dau drawsblaniad aren, y cyntaf yn 1987 a'r llall yn 1998, wedi iddi gael ei geni gyda dwy aren ochr chwith ei chorff.

Mae'n dweud bod derbyn yr arennau wedi newid ei bywyd: "Mae fy mywyd i'n normal, a dyna'r peth pwysicaf. Dw i'n briod. Gennai gartref. Gennai blant. Dw i'n gweithio. Jest bywyd normal."

Mae'n gefnogol i'r newid yn y drefn gan ddweud bod hyn yn rhoi'r pwyslais ar yr unigolyn i benderfynu a yw eisiau rhoi ei organau neu beidio.

"Chi ddim isie i neb yn amlwg golli bywyd. Ond os oes yna siawns bod yna fywydau eraill, a mwy nac un bywyd wrth gwrs, yn cael eu hachub gyda gwahanol rannau o'r corff sydd yn gallu cario ymlaen i helpu, mae'n rhywbeth mor hanfodol bwysig."