Dyfodol ansicr i eco-gymuned Brithdir Mawr ger Trefdraeth

Bydd tir ac adeiladau Brithdir Mawr yn cael eu gwerthu pan fydd y les 15 mlynedd yn dod i ben yn Rhagfyr

Mae trigolion eco-gymuned yng ngogledd Sir Benfro yn wynebu dyfodol ansicr ar ôl cael gwybod na fyddan nhw'n medru adnewyddu'r les ar gyfer y tir ble maen nhw'n byw.

Mae preswylwyr Brithdir Mawr, sydd yn cwmpasu 80 erw o dir, nawr yn ceisio codi £1m o bunnau er mwyn prynu'r tir a'r adeiladau er mwyn cael aros yno.

Mae 10 o oedolion a saith o blant yn byw yno'n barhaol.

Cafodd cymuned Brithdir Mawr ger Trefdraeth ei sefydlu ym 1993 gan Julian ac Emma Orbach, ond fe godwyd nifer o'r adeiladau heb ganiatâd cynllunio.

Mae y rhan fwyaf o weithgareddau'r gymuned yn cael eu cynnal yn y ffermdy

Fe ddaeth y gymuned fechan ar lethrau Carn Ingli i sylw'r byd ym 1998, pan welwyd yr adeiladau o'r awyr gan yr awdurdodau.

Fe ymladdodd y gymuned sawl brwydr gyfreithiol er mwyn cadw nifer o'r adeiladau, gan gynnwys Tŷ Crwn a godwyd gan Tony Wrench.

Pan ddaeth perthynas Emma a Julian Orbach i ben cafodd Brithdir Mawr ei rannu - mae'r ffermdy a rhyw 80 erw yn parhau ym meddiant Mr Orbach.

Angen codi £1m

Nod y gymuned yw byw mewn ffordd sydd yn gynaliadwy ac sydd yn cael ychydig iawn o effaith ar yr amgylchedd.

Mae'r tir yn cael ei ffermio mewn ffordd organig, ac mae'r gymuned yn creu ei thrydan ei hun, gan ddefnyddio dŵr a choed o'r safle.

Arweiniodd y datblygiadau ym Mrithdir Mawr at greu polisi Un Blaned Llywodraeth Cymru.

Mae'r gymuned nawr yn ceisio codi £1m o bunnau trwy werthu cyfranddaliadau a chreu cymdeithas budd cymunedol ar gyfer y tir.

'Mae'n beth da bod y landlord eisiau gwerthu i ni,' meddai Lea Trainer

Mae Lea Trainer wedi byw ym Mrithdir Mawr ers tri mis, ac mae'n un o arweinwyr yr ymgyrch i godi'r arian. Dywedodd: "Rydym ni'n diolch i Emma a Julian am beth wnaethon nhw ugain mlynedd yn ôl. Mae'r landlord, Julian, wedi penderfynu gwerthu. Ond y peth da yw ei fod e eisiau gwerthu i ni.

"Y cwestiwn yw, sut ydyn ni yn mynd i godi'r arian? Ry'n ni wedi edrych ar nifer o opsiynau, ac ry'ni ni wedi darganfod gyda chymorth Co-op Cymru ac ymgynghorwyr eraill, gynllun i gynnig cyfranddaliadau cymunedol. Fe all pobl gyfrannu'n lleol neu'n fyd-eang."

Gwerthu i'r gymuned

Yn ôl Nick Ward, sydd wedi byw ym Mrithdir Mawr ers tair blynedd, mae'r ffordd gymunedol o fyw yn cynnig un ateb i broblemau newid hinsawdd.

"Rwy' yn meddwl bod byw fel un cymuned," meddai, "yn un ateb i leihau faint o adnoddau ry'n ni yn defnyddio. Mae'n un ffordd i fyw yn fwy ysgafn. Ry'n ni'n tyfu bwyd ffres sydd ddim yn gadael unrhyw ôl-troed carbon."

Dywedodd perchennog y tir, Julian Orbach, wrth BBC Cymru, bod y les ar gyfer Brithdir Mawr yn dod i ben ar ddiwedd y flwyddyn, ond ei fod e'n "awyddus iawn i'r gymuned" brynu'r adeiladau a'r tir.

"Rwy' wedi bod eisiau i'r gymuned brynu Brithdir Mawr ers 10 mlynedd. Dyna'r ffordd orau i bethau barhau."