Ymgyrch i godi cerflun i gofio arweinydd Merched Beca

Mae bedd Twm, neu Thomas Rees, i'w weld ym mynwent Capel Bethel

Bydd ymgyrch yn cael ei lansio'n swyddogol nos Lun yn Sir Gaerfyrddin er mwyn codi arian i greu cerflun i Thomas Rees - neu Twm Carnabwth - arweinydd Merched Beca yn y 19eg Ganrif.

Bwriad Cymdeithas Cwm Cerwyn yw gosod cerflun efydd y tu allan i Gaffi Beca yn Efailwen - sydd ar y ffin gyda Sir Benfro - lle bu ymosodiadau ar y tollborth yno.

Gan nad oes lluniau o Thomas Rees, fydd hynny ddim yn dasg hawdd yn ôl y gymdeithas.

Mae'r ymgyrch yn gobeithio codi £10,000 i gychwyn ar y gwaith erbyn y Nadolig, cyn y bydd rhaid cael rhwng £50,000 a £60,000 pellach i wneud y cerflun ei hun i gofio un o'u harwyr lleol.

Fe arweiniodd gweithredoedd Thomas Rees - oedd yn fwyaf adnabyddus yn y fro fel Twm Carnabwth - at ddatblygiadau radical yn ail hanner y 19eg Ganrif, a'u patrwm gweithredu dros gyfiawnder cymdeithasol yn lledu ar draws y de orllewin.

Ail-greu ymosodiad

I gychwyn yr ymgyrch godi arian ar gyfer y cerflun, bydd trigolion lleol yn ail-greu un o'r ymosodiadau ar dollborth Efailwen, nos Lun 17 Gorffennaf.

Dyna union ddyddiad y trydydd a'r ymosodiad olaf yn 1839, cyn i'r awdurdodau ildio a chydnabod cwynion y ffermwyr oedd yn dymuno difrodi beth roedden nhw'n ei weld fel symbolau o orthrwm.

Fe ymddangosodd y llun hwn o'r terfysg yn yr Illustrated London Press yn 1843

Yn ôl ysgrifennydd yr ymgyrch, Hefin Wyn, nid tasg hawdd fydd creu'r cerflun heb luniau o Twm Carnabwth.

"Bydd angen cryn dipyn o ddychymyg i bortreadu Twm fel cymeriad tanllyd a oedd yn benderfynol o ddileu anghyfiawnder," meddai.

"Byddwn yn gwahodd cerflunwyr i gynnig syniadau. Fe fyddwn ni'n cynnig braslun o syniadau a chyfarwyddiadau o ran cefndir, ond ry'n ni am i'r cerflunwyr ddefnyddio eu dychymyg a dyfeisgarwch.

"Ry'n ni'n disgwyl y bydd o faint dyn fel petai, ond pwy a ŵyr wedyn, gawn nhw ddefnyddio eu dychymyg i gyfleu sut oedd hi yn yr ardal ar y pryd.

"A fydd 'na gi neu filgi wrth sodle Twm, neu gadno neu ddarn drylliedig o'r iet? Pwy a ŵyr.

"Gawn nhw gyfleu'r gŵr yma oedd yn byw mewn tipyn o dlodi ond oedd yn gawr o ddyn - nid o reidrwydd yn llythrennol. Fe fydd yn gerflun y cerfluniau yn y pendraw dwi'n siŵr."

'Cynnau'r fflam'

Fe fydd gwaith adeiladu yn digwydd yng Nghaffi Beca dros y misoedd a blynyddoedd nesaf yn ôl Mr Wyn, a does dim disgwyl dadorchuddio'r gofeb am o leia' ddwy flynedd.

"Mae digon o le tu allan i osod y cerflun, ond gyda chynlluniau perchennog y caffi i'w ail-godi a'i symud ychydig lathenni, ry'n ni am ddadorchuddio'r cerflun pan fydd y caffi ar ei newydd wedd," meddai.

"Mae hyn yn rhoi amser i godi'r arian, creu'r gwaith ac ati.

Mae gwefan Go Fund Me wedi ei sefydlu a thudalen Facebook Codi Cerflun Twm Carnabwth yn cael ei gyhoeddi nos Lun, lle byddwn yn gallu bwydo gwybodaeth am gefndir Twm hefyd.

"Dwi'n rhagweld y bydd pobl ledled Cymru am gyfrannu at y cerflun, ac yn benodol ar draws y gorllewin, am mai Terfysg Beca wnaeth ledu i Sir Gâr a rhannau o Sir Forgannwg wedyn, a Twm wnaeth gynnau'r fflam fel petai."

Rhodri Evan fel Gwynfor Evans yn y ffilm Sŵn yn ddiweddar

Yr actor Rhodri Evan fydd yn chwarae rhan Twm Carnabwth, gyda thrigolion lleol yn ymuno ag o fel y "terfysgwyr".

Yn rhan o'r digwyddiad hefyd fe fydd dau denor adnabyddus, Trystan Llŷr a Teifryn Rees, yn canu hoff emyn Twm, 'Iesu difyrrwch f'enaid drud'.

A bydd côr enfawr o ddisgyblion tair o'r ysgolion cymunedol lleol yn cyflwyno un o ganeuon Tecwyn Ifan am Wrthryfel Merched Beca.