Llawysgrif cyfraith Hywel Dda ar werth

Dywedodd yr arwerthwyr Sothebys fod y llyfryn wedi dychwelyd i Brydain am y tro cyntaf ers o leiaf 150 mlynedd

Mae un o'r llawysgrifau cyntaf i gael ei hysgrifennu yn yr iaith Gymraeg, sydd werth rhwng £500,000 a £700,000, yn cael ei harwerthu yn Llundain.

Credir bod y llyfr o'r 14eg Ganrif, Cyfraith Hywel Dda, wedi cael ei gludo i America gan ymfudwyr o Gymru yn y 18fed Ganrif.

Dywedodd yr arwerthwyr Sothebys fod y llyfryn wedi dychwelyd i Brydain am y tro cyntaf ers o leiaf 150 mlynedd.

Y gwerthwyr yw Cymdeithas Hanesyddol Massachusetts yn Boston.

Dim cosb i ladrata

Daeth Hywel Dda yn frenin Seisyllwg - sef ardaloedd Ceredigion a Chaerfyrddin erbyn hyn, yn y flwyddyn 900.

Aeth ati i reoli Gwynedd a Phowys.

Erbyn ei farwolaeth yn 949 roedd cyfran fawr o Gymru wedi ei uno o dan un brenin.

Aeth ati i ddiwygio'r arferion a'r cyfreithiau o wahanol ranbarthau Cymru a'u trawsffurfio'n un gyfraith.

Mae llawer o'r cyfreithiau yn cael eu hystyried yn oleuedig iawn am y cyfnod.

Er enghraifft, roedd priodas yn cael ei ystyried yn gytundeb, nid yn sacrament crefyddol a chaniatawyd ysgariad trwy gytundeb y ddau barti.

Roedd y fenyw'n cael y flaenoriaeth mewn achos o dreisio.

Doedd dim cosb i ladrata - dim ond os mai unig bwrpas y lladrad oedd goroesi.

Dywedodd y Dr Tim Bolton, arbenigwr mewn llawysgrifau canol oesol, mai hwn oedd y llyfryn cyntaf o'i fath i gael ei arwerthu ers bron i ganrif.

Diflannu

Ychwanegodd fod y llyfryn yn un ddirodres ar gyfer cyfreithiwr o'r canol oesoedd.

"Hwn yw'r testun sy'n ganolog i hunaniaeth Gymreig a'r berthynas dymhestlog rhwng Cymru a Lloegr yn y cyfnod hwnnw," meddai.

"Rwy'n credu bod tua 60 copi o Gyfraith Hywel Dda, sy'n dyddio nôl i'r canol oesoedd, yn dal i fodoli.

"Er hynny dim ond darnau o'r gyfraith gafodd ei chyhoeddi cyn 1250 sydd wedi goroesi."

Dywedodd Dr Bolton fod gan y llyfryn sy'n cael ei arwerthu hanes diddorol.

"Y cofnod cyntaf o'r llyfryn yw pan oedd yn rhan o lyfrgell y bargyfreithiwr o Aberhonddu, William Phillips, fu farw yn 1721," meddai.

"Cafodd ei weld yno gan yr hynafiaethydd, Edward Lhuyd a William Wooton.

"Rydym yn gwybod bod merch William Phillips, Anne, wedi etifeddu ei lyfrgell a bod ei gŵr, William Scourfield wedi etifeddu'r llyfr wedi iddi hi farw.

"Roedd aelodau o'r teulu Scourfield ymysg aelodau cyntaf y gymuned Gymreig yn Pennsylvania ac mae'n bosib fod un o'r teulu hwnnw wedi cludo'r llyfryn i America.

Dywedodd Dr Bolton ei fod yn gobeithio y byddai'r llyfryn yn dychwelyd i Gymru.