Beth sydd mewn enw?

Taith gerdded cynhadledd Mynyddoedd Pawb o Gwm Cynllwyd i Ddinas Mawddwy

Mae mynyddoedd Cymru yn enwog trwy'r byd ac ymwelwyr lu yn dod yma bob blwyddyn i'w dringo a'u cerdded. Ond mae na rybudd y gallai rhai o'u henwau ddiflannu.

Roedd Llew ap Gwent yn 'angerddol' dros hybu'r Gymraeg drwy enwau lleoedd a hanes.

Mae cynhadledd fynydda wedi ei chynnal yng Nglan-llyn ger y Bala i drafod sut i ddiogelu enwau Cymraeg ar ein mynyddoedd a dyffrynnoedd.

Cafodd y gynhadledd ei threfnu gan grŵp Mynyddoedd Pawb a gafodd ei sefydlu er cof am Llew ap Gwent, arweinydd mynydd oedd eisiau hybu'r Gymraeg a'i hanes yn y diwydiant awyr agored.

Mae'r aelodau yn poeni fod enwau ar dirwedd Cymru yn "diflannu wrth i'r to hŷn ddiflannu".

Bu farw Llew ap Gwent, cyn brifathro oedd yn byw yn Llanuwchllyn ger y Bala, yn 2010 ar ôl cwympo wrth fynydda yn Nyffryn Ogwen.

Ei ferch, Mari Gwent, gafodd y syniad i sefydlu'r grŵp gyda nifer o bobl o sefydliadau eraill oedd â'r un dyhead i hybu'r Gymraeg yn y diwydiant mynydda ac awyr agored.

'Parhau'r angerdd'

Mae Mari yn egluro sut wnaeth gwaith ei thad ei sbarduno i sefydlu'r grŵp:

"Roedd dad yn teimlo'n angerddol iawn dros hybu'r iaith Gymraeg drwy enwau lleoedd a hanes a chwedloniaeth Cymru," meddai.

"Fe wnaeth wneud cwrs arwain mynydd ychydig flynyddoedd yn ôl a chael gymaint o siom fod 'na ddim math o hyfforddiant am yr ardal roedd yr hyfforddiant yn digwydd ynddo fo. Dim hyfforddiant am yr enwau lleol, am yr hanes a'r llwybrau - mi fasai'r cwrs wedi gallu cael ei gynnal yn unrhyw le.

"Roedd y diffyg addysgu yma yn ei boeni fo ac mi ddaru ddechrau baratoi cyflwyniadau i bobl gael eu hyfforddi.

"Ro'n i'n teimlo bod eisiau parhau efo hyn wedi colli dad - parhau efo'i angerdd a'r dyhead oedd ganddo fo.

"Daeth criw at ei gilydd - o Barc Cenedlaethol Eryri, Antur Stiniog, Menter Iaith Conwy, Clwb Mynydda Cymru, Cynefin a Chymuned, Gwersyll yr Urdd Glan-llyn a'r Gymdeithas Enwau Lleoedd."

Cynhaliodd y grŵp ei gynhadledd gyntaf ym mis Tachwedd 2013 a chytuno "fod angen i enwau, hanes a chwedloniaeth ein tirwedd fod ar gael yn hawdd i bawb, yn bobl leol a thwristiaid, er budd yr economi leol, ac yn fwy na dim er mwyn dyfodol yr iaith," meddai Mari.

Ers hynny maen nhw wedi cael cefnogaeth gan wahanol gynghorau cymuned a sefydliadau yn ôl Mari ac roedd y gynhadledd yng Nglan-llyn ddydd Sadwrn, 7 Chwefror, yn trafod y ffordd ymlaen.

Enwau'n diflannu

Bydd gwefan newydd yn cael ei sefydlu hefyd gyda'r bwriad o gasglu enwau ar lefydd. Mae Bedwyr ap Gwynn o Fenter Iaith Conwy wedi dechrau yn barod ar y gwaith yn ardal Dyffryn Ogwen.

Un arall sy'n siarad yn y gynhadledd ydy Rhys ap Gwynn, un o wardeniaid Parc Cenedlaethol Eryri sy'n gwneud eu gorau i ddefnyddio a chofnodi'r hen enwau.

Eu nod ydy cael yr enwau nôl ar dafod leferydd yn cael eu defnyddio gan bobl eto, meddai Rhys:

"Mae 'na gymaint o bobl yn dod i gerdded yn Eryri ac yn cael y profiad o gerdded ond maen nhw'n methu y peth ychwanegol yna, y cefndir diwylliannol sydd ynghlwm â'r ardal," meddai.

"Mae'n waith pwysig tu hwnt achos mae'r enwau yma'n diflannu yn sydyn iawn fel mae'r to hŷn yn diflannu".

Maen nhw wedi gwneud llawer o waith yng Nghraig Cywarch ger Dinas Mawddwy ac ar fynydd Cader Idris.

"Mae enwau planhigion yn gyffredin mewn hen enwau," meddai Rhys. "Mae 'cywarch' ei hun yn enw amlwg, sef 'hemp' yn Saesneg - roedd yr hen raffau ers talwm yn cael eu gwneud o gywarch. Mae Bryn Llin yn un arall.

"Ac mae 'na sawl enw fel Cae Ceirch - maen nhw'n dangos hen batrwm o amaethu ers talwm, a'r hen gymdeithas."

Roedd Mari Gwent a Rhys ap Gwynn yn siarad yn wreiddiol ar raglen Bore Cothi, BBC Radio Cymru.

Am fwy o fanylion am y gynhadledd gallwch gysylltu gyda Llinos Jones-Williams yn Ngwersyll yr Urdd, Glan-llyn.