Y merched arloesol

Mae 3 Tachwedd 2016 yn ddiwrnod arwyddocaol yn hanes yr Eglwys yng Nghymru. Mae'r Parch Joanna Penberthy wedi ei hethol yn Esgob newydd Tyddewi, yr esgob benywaidd cyntaf yng Nghymru.

• Esgob newydd Tyddewi

Dyma olwg ar rai o ferched eraill Cymru lwyddodd i dorri tir newydd.

Frances Hoggan

Frances Hoggan - Y meddyg benywaidd cyntaf o Gymru

Cafodd Frances Morgan ei geni yn Aberhonddu yn 1843, yn ferch i giwrad. Cafodd ei magu yn y Bontfaen cyn astudio meddygaeth ym Mharis a Düsseldorf. Enillodd ei chymwysterau meddygaeth yn Zurich yn 1870 wedi iddi hi gwblhau cwrs 6 blynedd yn hanner yr amser. Wedi priodi fe symudodd i Lundain ble roedd hi'n arbenigo mewn clefydau menywod a phlant. Hi a'i gŵr, Dr George Hoggan, oedd y cwpl priod cyntaf ym Mhrydain i sefydlu gwasanaeth meddygol ar y cyd.

Gwenllian Morgan

Gwenllian Morgan - Maer benywaidd cyntaf Cymru

Ar 9 Tachwedd 1910, cafodd Gwenllian Morgan maer benywaidd cyntaf Cymru ei hethol yn Aberhonddu. Hon, ar y pryd, oedd un o'r swyddi uchaf oedd modd ei chael o fewn llywodraeth leol. Mae llwyddiant Gwenllian Morgan hyd yn oed yn fwy arbennig o ystyried nad oedd gan ferched yr hawl i bleidleisio ar y pryd.

Irene Steer (dde pellaf) Y Gymraes gyntaf i ennill medal aur Olympaidd

Irene Steer - Y Gymraes gyntaf i ennill medal aur yn Gemau Olympaidd

Nofwraig oedd Irene Steer o Gaerdydd, a oedd yn arbenigo yn y dull rhydd. Fe enillodd hi ei medal aur yn y ras gyfnewid 4x100 yn y Gemau Olympaidd yn Stockholm yn 1912. Chafodd ei champ mo'i hefelychu tan i Nicole Cooke ennill medal aur yn Beijing yn 2008 yn y ras feicio ar y ffordd. Ers hynny mae Jade Jones wedi ennill dwy fedal aur yn y Tae Kwon Do yn Llundain a'r haf yma yn Rio.

Wedi ymddeol fe barhaodd cysylltiad Irene Steer â byd y campau gan iddi briodi William Nicholson ddaeth yn Gadeirydd ar glwb pêl-droed Caerdydd.

Y Fonesig Megan Lloyd George

Y Fonesig Megan Lloyd George - Aelod Seneddol benywaidd cyntaf Cymru

Cafodd y Fonesig Megan Lloyd George ei hethol i gynrychioli etholaeth Ynys Môn yn San Steffan yn 1929. Trwy wneud hynny mi ymunodd â'i thad, y cyn-brifweinidog David Lloyd George, ar feinciau'r Rhyddfrydwyr.

Wedi i ddylanwad y Rhyddfrydwyr bylu ar ôl y rhyfel fe ymunodd gyda'r blaid Lafur gan ennill is-etholiad i'r blaid honno yng Nghaerfyrddin yn 1957.

Elsie Jane Baldwin

Elsie Jane Baldwin - Plismones gyntaf Cymru

Yn 1947 Joan Baldwin oedd y fenyw gyntaf i'w phenodi gan Heddlu Sir Forgannwg. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd fe ymunodd hi â'r Heddlu Milwrol a bu'n gwasanaethu yn Reading a Lerpwl.

Ei phrif ddyletswyddau oedd delio gyda merched a phlant. Roedd ganddi hi hefyd gyfrifoldeb am achosion o hunanladdiad mewn ysbytai seiciatryddol.

Nicola Davies

Y Fonesig Nicola Davies QC - Y Gymraes gyntaf i'w phenodi yn Gwnsler y Frenhines

Roedd Nicola Davies, yn arbenigo mewn materion o esgeulusdod meddygol pan gafodd hi ei phenodi yn Gwnsler y Frenhines yn 1992 yn 39 oed. Ymhlith yr achosion llys mwyaf iddi hi fod yn rhan ohonynt oedd achos y llofrudd Harold Shipman. Y ferch o Lanelli oedd yn amddiffyn y meddyg teulu o ardal Manceinion. Mi gafodd hi ei phenodi yn Farnwr yn 2013.

Cymraes falch ar gopa Everest

Tori James - Y Gymraes gyntaf i goncro Everest

Roedd Tori James yn llythrennol ar ben y byd pan lwyddodd hi i ddringo i gopa Everest yn 2007. Hi oedd y Gymraes gyntaf i gyflawni'r gamp a'r ferch ieuengaf o wledydd Prydain.

Bu bron iddi hi droi nôl ar ôl diodde' salwch, ond mi gariodd hi 'mlaen, a hynny tra'n gwrando ar gerddoriaeth Bryn Terfel, Katherine Jenkins, y Manics a Stereophonics. Mi wnaeth hynny ei hatgoffa hi o Gymru a'i hysbrydoli i barhau gyda'r daith a chael y cyfle i blannu'r Ddraig Goch ar gopa mynydd mwya'r byd.

Yr Archdderwydd Christine

Yr Archdderwydd Christine

Y bardd Christine James oedd y ferch gyntaf i'w hethol i brif swydd yr Orsedd. Dechreuodd ar ei dyletswyddau yn Eisteddfod Dinbych yn 2013. Daeth ei thymor i ben yn Eisteddfod Maldwyn yn 2015.

Wedi graddio yn y Gymraeg o Brifysgol Aberystwyth, enillodd y ferch o Donypandy ddoethuriaeth ym maes testunau Cyfraith Hywel Dda.

Enillodd y Goron yn Eisteddfod Eryri a'r Cyffiniau yn 2005. Mae hi bellach yn uwch-ddarlithydd yn Academi Hywel Teifi ym Mhrifysgol Abertawe.