Osian Rhys Jones yn ennill Cadair y Brifwyl ym Môn
- Cyhoeddwyd
Osian Rhys Jones sydd wedi ennill Cadair Eisteddfod Genedlaethol Môn ar faes y Brifwyl ym Modedern ddydd Gwener.
Cafodd ei fagu ger Y Ffôr, Pwllheli a bu'n ddisgybl yn Ysgol Glan y Môr a Choleg Meirion Dwyfor yn y dre. Mae bellach yn byw yng Nghaerdydd.
Roedd y Gadair eleni yn deyrnged i Hedd Wyn 100 mlynedd ers ei farwolaeth, ac fe gafodd ei chyflwyno am awdl ar fwy nag un o'r mesurau traddodiadol, heb fod yn fwy na 250 o linellau o dan y teitl Arwr neu Arwres.
Yn dilyn y seremoni, dywedodd Osian Rhys Jones wrth Cymru Fyw: "Yr ysbrydoliaeth cychwynnol oedd meddwl falle beth fysa cymeriad mewn sefyllfa fel Hedd Wyn heddiw wedi ei wneud, ac mai trasiedi heddiw ydi y nifer o bobl ifanc sydd yn marw oherwydd hunanladdiad. Falle mai dyna ydi trasiedi ein cenhedlaeth ni, felly oedd eisiau meddwl beth fysa ffawd cymeriad tebyg yn ein hoes ni heddiw."
Y Prifardd yn sefyll ar ei draed yn y Pafiliwn
Dywedodd ei fod yn fwriadol wedi cadw diweddglo ei awdl yn amwys: "Doeddwn i ddim eisiau deud beth oedd y cymeriad yn ei wneud, achos penderfyniad y cymeriad oedd o, a lle fi oedd rhoi'r cymeriad yn ei sefyllfa iawn i wneud y penderfyniad iawn."
Roedd hefyd yn falch o'r feirniadaeth a'r gystadleuaeth gref a gafwyd: "Roedd hi'n braf gwybod fod ganddyn nhw ddilema, a llongyfarchiadau i'r ddau arall oedd yn deilwng hefyd."
Dywedodd fod ennill y Gadair yn arbennig nid yn unig am y cysylltiad gyda Hedd Wyn a'r Ysgwrn, ond am ei fod yn gyfaill i'r saer hefyd.
"Ers dyddiau coleg mi rydw i a Rhodri Owen yn ffrindiau da - roedd hyn yn ysgogiad arall i fynd am y Gadair hefyd."
Y beirniaid Peredur Lynch, Huw Meirion Edwards ac Emyr Lewis
Beirniaid y gystadleuaeth oedd Huw Meirion Edwards, Emyr Lewis a Peredur Lynch, a draddododd y feirniadaeth o'r llwyfan.
Cafwyd 12 ymgais am y Gadair eleni, gyda phump o'r rhain yn dod i'r brig mewn cystadleuaeth safonol iawn.
'Cystadleuaeth glòs'
Wrth draddodi'r feirniadaeth, dywedodd Peredur Lynch: "Mae 'na bump yn y ras, ond oes 'na deilyngdod? Wel, os buo 'na rioed deilyngdod fe'i cafwyd yma ym Mȏn eleni.
"Mae tri o'r cystadleuwyr - Ail Don, Merch y Drycinoedd a Gari - yn llwyr deilyngu'r gadair, ac oedd, mi oedd hi'n gystadleuaeth glòs.
"Yn 'y marn i, Merch y Drycinoedd sy'n dod i'r brig. Ond mae Emyr a Huw yn ffafrio Gari.
"Mi rydw i, wrth gwrs, yn derbyn dyfarniad mwyafrifol y ddau ac yn cyhoeddi'n llawen felly mai ffugenw'r bardd buddugol ydi Gari."
Beirniadaeth Peredur Lynch
"Mae awdl Gari yn un seicolegol ddwys.
"Mae hi'n agor ym mis Tachwedd hefo dyn ifanc ar fin ei fwrw ei hun oddi ar bont reilffordd i lwybr trên. Ond yna mae o'n ymatal.
"Ar ȏl yr agoriad dramatig mi gawn ni'n harwain drwy fisoedd tywyll y gaeaf hyd at ddyfodiad mis Mai ac mae'r awdl yn gronicl o fywyd y prif gymeriad dros gyfnod o saith mis.
"Rydan ni yng nghwmni unigolyn y mae bywyd yn drech nag o, un sy'n chwilio am ystyr i'w ddyddiau.
Peredur Lynch yn traddodi'r feirniadaeth
"Mae 'na ymdeimlad llethol o gaethiwed yma wrth i'r gŵr ifanc ymgodymu hefo disgwyliadau cymdeithasol y mae'n o'n waelodol sinigaidd yn eu cylch.
"Erbyn diwedd yr awdl mae'n hi'n fis Mai. Mae'r bardd yn ôl ar y bont reilffordd. Mae o wedi llwyddo i fagu adenydd i ddianc rhag ei amgylchiadau.
"Ond mae'r diweddglo yn amwys. Ai magu adenydd i ddianc rhag ei iselder wnaeth o, ynteu magu'r hyder i neidio oddi ar y bont? Dyna'r dirgelwch sy'n cloi'r awdl."
Y Prifardd a'r Archdderwydd
Mae Osian Rhys Jones yn gynhyrchydd a golygydd digidol. Symudodd i Gaerdydd yn 2010 gan weithio i Gyngor Celfyddydau Cymru. Bydd yn dechrau swydd newydd gyda Phrifysgol Caerdydd yn fuan ar ôl yr Eisteddfod.
Mae'n aelod o dîm Y Glêr ar gyfres Talwrn y Beirdd BBC Radio Cymru, tîm a oedd yn bencampwyr y gyfres yn 2012.
Yn 2011 roedd Osian yn un o griw a sefydlodd nosweithiau Bragdy'r Beirdd yn y brifddinas ac mae'r digwyddiadau barddol poblogaidd hyn yn dal i gael eu cynnal yn rheolaidd yng Nghaerdydd.
Osian Rhys Jones yn gorymdeithio gyda'r Orsedd o amgylch y maes yn dilyn y seremoni
Enillodd Dlws Coffa D. Gwyn Evans (Y Gymdeithas Gerdd Dafod) ddwywaith a derbyniodd Dlws Coffa Cledwyn am delyneg orau cyfres Talwrn y Beirdd yn 2011.
Mae gan y Prifardd gysylltiad â Môn hefyd - bu'r gadair ddiwethaf yn y teulu yn eiddo i Anne, ei Nain, ac roedd hithau yn hanu o Frynteg, Benllech.
Yr Archdderwydd yn annerch y gynulleidfa
Y Gadair
Mae dolen uniongyrchol rhwng Hedd Wyn a Chadair Eisteddfod Ynys Môn eleni, gan fod Cadair 2017 wedi'i chreu'n rhannol o ynn a derw a dyfodd ar dir Yr Ysgwrn, coed a fyddai wedi bod yn tyfu yno yn nyddiau Hedd Wyn ei hun.
Cafodd ei chreu yng ngweithdy Rhodri Owen yn Ysbyty Ifan.
Dywedodd: "Mae'r syniad o ail-eni a symud ymlaen yn ganolog i gysyniad y Gadair eleni.
"Ond mae'r ddolen gyda'r gorffennol hefyd yn bwysig, ac felly fe fûm yn ystyried siapiau'r offer ac arfau a fyddai'n cael eu defnyddio'n ddyddiol mewn ardal wledig ganrif yn ôl, gan eu datblygu a'u mewnosod yn y cynllun.
Cadair y Prifardd Osian Rhys Jones
"Mae'r ddwy goes ôl yn codi tua'r 'lloer' ac ar siâp pladuriau, a gwaelod y cefn ar siâp dau haearn marcio, a fyddai wedi'u defnyddio i farcio'r tywyrch cyn torri'r mawn ym myd amaeth.
"Mae'r ddau siâp cefn wrth gefn yn creu un haearn donni, a fyddai'n torri'r dywarchen ar ôl ei marcio, yn pwyntio tua'r is-fyd, gan gynrychioli tywyllwch a marwolaeth, tra bo pen y Gadair a'r Nod Cyfrin yn cynrychioli goleuni a bywyd newydd.
"Rydw i hefyd wedi cadw mewn cof y ffaith mai ym Môn y cynhelir yr Eisteddfod eleni, ac wrth gwrs, mae'r cyswllt Celtaidd felly'n amlwg, a'r syniad Celtaidd o ail-eni a symud o'r tywyllwch i'r goleuni sydd i'w weld yng nghynllun y Gadair.
"Mae egin bywyd yn codi wrth i'r düwch ildio i oleuni a'r gobaith o fywyd newydd, heddychlon mewn oes o ansicrwydd gwleidyddol byd-eang ac argyfwng hunaniaethol y Cymry."
Yr Orsedd ar lwyfan y Pafiliwn ar ddechrau'r seremoni
Aelodau newydd yr Orsedd, Ian Gwyn Hughes ac Osian Roberts yn gwrando ar y feirniadaeth
