Gorsedd y Beirdd: Y gogledd
- Cyhoeddwyd
Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd 2018
Mae Gorsedd y Beirdd wedi cyhoeddi rhestr o'r unigolion fydd yn cael eu hanrhydeddu yn Eisteddfod Genedlaethol 2019 yn Sir Conwy.
Mae'r anrhydeddau'n gyfle i "roi clod i unigolion o bob rhan o'r wlad am eu cyfraniad arbennig i Gymru, y Gymraeg ac i'w cymunedau lleol ar hyd a lled Cymru", yn ôl y trefnwyr.
Dyma'r rhai o ogledd Cymru fydd yn cael eu hurddo ym mis Awst:
GWISG WERDD
Yn fab i garcharor rhyfel o'r Eidal, cafodd Pierino Algieri ei fagu yn Llanddoged yn Nyffryn Conwy, gan ddysgu Cymraeg 40 mlynedd yn ôl a magu'i blant ar aelwyd Gymraeg. Er iddo ddilyn gyrfa fel ciper a warden ar ddyfroedd Dyffryn Conwy, gwnaeth enw iddo'i hun yn y maes agosaf at ei galon, ffotograffiaeth tirluniau. Cafodd ei gyfrol - Eidalwr yn Eryri - sylw cenedlaethol, ac mae ei waith wedi ymddangos ar gloriau sawl llyfr a CD.
Mae Menna Baines o Fangor yn adnabyddus am ei chyfraniad nodedig fel newyddiadurwr, hanesydd llên a chelf, a'i hymroddiad diflino wrth hyrwyddo'r Gymraeg, diwylliant Cymru a lles cymdeithas. Ond mae ei chyfraniad gwirfoddol i'w hardal a'i bro ym Mangor hefyd yn sylweddol iawn, ac mae hi'n ymwneud â llu o fudiadau, gan gynnwys papur bro Y Goriad, Menter Iaith Bangor a Gwasanaeth Cerdd Ysgolion Gwynedd a Môn.
Daeth Berno Brosschott, Pwllheli i Ben Llŷn o'r Iseldiroedd 30 mlynedd yn ôl, gan ymroi'n llwyr i fod yn rhan o'r gymuned leol. Bu'n rhan allweddol o dîm y papur bro lleol, Llanw Llŷn ers blynyddoedd lawer, gan arwain ar y gwaith o osod y papur. Fel modd o gyflwyno hanes a diwylliant Cymru i ymwelwyr o'r Iseldiroedd, cyfieithodd ffilm am fenter Cwrw Llŷn i'r Iseldireg.
Cerddoriaeth yw maes Elin Angharad Davies o Ysbyty Ifan, a bu ei chyfraniad yn sylweddol dros y blynyddoedd. Yn athrawes Cerddoriaeth yn Ysgol y Creuddyn, mae'n arwain CoRwst ac yn hyfforddi rhanbarth Llanrwst o Gôr yr Eisteddfod eleni. Mae'n osodwr a hyfforddwr cerdd dant profiadol, ac yn feirniad rheolaidd yn yr Eisteddfod Genedlaethol, yr Urdd a'r Ŵyl Gerdd Dant. Ar hyn o bryd, mae'n cydlynu Prosiect Telyn Llanrwst, gan gynnal gweithdai mewn ysgolion ar draws yr ardal er mwyn codi ymwybyddiaeth o hanes y delyn yn ardal Dyffryn Conwy.
Bydd John ac Alun yn cael eu derbyn i'r Orsedd eleni
Efallai na fydd pawb yn sylweddoli pwy yw John Jones, Tudweiliog wrth glywed ei enw ar ei ben ei hun, ond wrth ychwanegu 'ac Alun' ar ôl ei enw cyntaf, mae'n amlwg ei fod yn un hanner o'r ddeuawd hynod boblogaidd. Mae ei gerddoriaeth wedi rhoi pleser i filoedd o gefnogwyr, a gydag Alun, mae'n gefnogwr brwd nifer o elusennau, yn lleol ac yn genedlaethol. Mae ei wreiddiau'n ddwfn yn ardal Pen Llŷn, a hyn yn cael ei adlewyrchu yn nifer o ganeuon y ddeuawd. Mae'r ddau yn parhau i deithio ar hyd a lled Cymru a'r tu hwnt yn perfformio i gynulleidfaoedd o bob oed.
Mae Alun Roberts o Dudweiliog yn cael ei urddo eleni hefyd. Gyda'i bartner cerddorol, bu Alun yn perfformio am flynyddoedd, ac mae'r ddau wedi ysbrydoli nifer o artistiaid, gan eu rhoi ar ben ffordd a'u meithrin i fod o flaen cynulleidfa. Mae llu o gerddorion wedi cael profiadau arbennig fel rhan o'u band a theithio i Nashville a Memphis, Tennessee. Ers 20 mlynedd bellach, bu'r ddau'n cyflwyno sioe boblogaidd ar nos Sul ar Radio Cymru, ac maen nhw hefyd wedi serennu mewn nifer o gyfresi teledu.
Un a symudodd ar draws y dŵr i Co. Kildaire yw Bethan Kilfoil, ac erbyn heddiw, mae'n olygydd newyddion ar RTÉ yn Iwerddon. Yn wreiddiol o'r Wyddgrug, bu'n wyneb a llais amlwg ar raglenni newyddion y BBC yng Nghymru, gan dreulio cyfnodau fel gohebydd yn Llundain, ac yna fel gohebydd Ewrop BBC Cymru ym Mrwsel. Er iddi symud o Gymru, mae ei chyfraniad i'r byd newyddion yma'n parhau, ac mae i'w chlywed a'i gweld yn rheolaidd yn cyfrannu yn y Gymraeg ar agweddau ar fywyd Iwerddon.
Mae Geraint Løvgreen o Gaernarfon wedi cyfrannu'n helaeth i'r byd canu poblogaidd ers yr 1970au, ac mae'n llais cyfarwydd ar raglenni fel Talwrn y Beirdd. Yn ogystal â chael ei adnabod fel un o gerddorion mwyaf cynhyrchiol ei gyfnod, mae'n gyfieithydd profiadol ac mae llawer o alw am ei wasanaeth.
Yn wreiddiol o Galisia, mae Helena Miguelez-Carballeira yn darlithio mewn Astudiaethau Sbaenaidd ym Mhrifysgol Bangor. Llwyddodd i ddyfnhau ein dealltwriaeth ni yma yng Nghymru o hanes a diwylliant Galisia, ac mae hefyd yn arbenigo ar fywyd a gwleidyddiaeth Gwlad y Basg a Chatalwnia. Cyfrannodd yn helaeth i faes astudiaethau cyfieithu, a thrwy'i hymdrechion hi i raddau helaeth, sicrhawyd fod y Gymraeg yn rhan o'r trafodaethau rhyngwladol sy'n ymwneud â'r maes. (I'w hurddo yn 2020)
Cyfrannodd Gwenda Roberts o Sarn yn helaeth i'w hardal am flynyddoedd. Mae'n glerc i Gyngor Cymuned Botwnnog ac yn ysgrifennydd Cymdeithas Defaid Llŷn ers 35 mlynedd, a rhoddodd y gorau i'w gwaith fel Ynad Heddwch y llynedd ar ôl gwasanaethu am 15 mlynedd. Mae'n organydd yng Nghapel Hebron, Llangwnnadl, er hanner canrif a mwy, a bu'n athrawes yn yr Ysgol Sul am gyfnod helaeth. Yn ogystal, mae'n ddiacon yn yr eglwys ac yn drysorydd yr adeiladau ers chwarter canrif. Y llynedd, cwblhaodd gyfnod o hanner canrif fel organydd swyddogol Cymanfa Bregethu Cydenwadol Rhoshirwaun.
Mae Vivian Parry Williams yn arbenigwr ar hanes ardaloedd Blaenau Ffestiniog a Nant Conwy, ac wedi ymchwilio'n ddyfal i'r maes, yn arbennig y cyfnod o ganol y 19eg ganrif ymlaen. Cyfrannodd lu o erthyglau i amryw o gyhoeddiadau, a bu'n athro dosbarthiadau nos ar hanes lleol ac yn ddarlithydd ar draws gogledd Cymru. Mae hefyd yn llenor, ac yn enillydd cyson mewn eisteddfodau gan gynnwys yr Eisteddfod Genedlaethol.
Patrick Young o Lan Ffestiniog sefydlodd gwmni OPRA Cymru gyda'r nod o fynd â'r byd opera i bob rhan o Gymru. Uchafbwynt y cwmni hyd yn hyn oedd comisiynu a chyflwyno opera wreiddiol a newydd gan Gareth Glyn a Mererid Hopwood, Wythnos yng Nghymru Fydd. Daeth Patrick i Gymru er mwyn i'w blant gael magwraeth Gymraeg, ac fe gyrhaeddodd rownd derfynol Dysgwr y Flwyddyn yn yr Eisteddfod yn 2015.
GWISG LAS
Yn wreiddiol o Benmachno, symudodd Christine Boomsmsa i Awstralia yn naw oed. Mae'n gyfrifol am y cyswllt rhwng yr Eisteddfod Genedlaethol a'r Eglwys Gymraeg ym Melbourne, gydag enillydd Gwobr Goffa David Ellis yn cael cyfle i berfformio yn yr eglwys yn flynyddol fel rhan o ddathliadau Gŵyl Ddewi'r ddinas. Bu'n Arweinydd Cymru a'r Byd yn Eisteddfod 2009.
Gareth Evans o Benmachno yw Pennaeth Mathemateg Ysgol y Creuddyn, ond mae ei gyfraniad wedi bod o gymorth i ddisgyblion mathemateg ar draws Cymru gyfan. Mae'n awdur adnoddau digidol deniadol ac effeithiol ar gyfer addysgu, ysbrydoli ac arwain disgyblion, gan ddefnyddio'r we, fideos a chyfryngau cymdeithasol er mwyn eu rhannu. Mae'r fideos a roddodd ar wefan YouTube - sydd drwy gyfrwng y Gymraeg - wedi'u gwylio dros 300,000 o weithiau.
Un sydd wedi rhoi oes o wasanaeth i hybu'r iaith a chefnogi dysgwyr yw Glenys Margaret Hughes o Ruthun. Yn ystod ei gyrfa, bu'n athrawes Cymraeg ail-iaith yn Ninbych ac yn Yr Wyddgrug, cyn ei phenodi'n Bennaeth y Gymraeg yng Ngholeg Iâl, Wrecsam. Bu'n gyfrifol am lunio a chyd-lunio nifer o adnoddau safon uwch ail iaith gan gydweithio gyda CBAC. Ar ôl ymddeol, bu'n dysgu Cymraeg i aelodau Heddlu Gogledd Cymru, gan baratoi deunyddiau perthnasol ar gyfer eu gwaith. Mae hi hefyd yn gwirfoddoli'n rheolaidd gyda'r Samariaid, ac yn ymdrechu i geisio denu rhagor o siaradwyr Cymraeg i ymuno â'r gwasanaeth hwnnw.
Mae Buddug Jones, Bae Penrhyn yn adnabyddus i genedlaethau o eisteddfodwyr yn sgil ei chyfraniad gwirfoddol fel stiward ac arolygwr ers blynyddoedd lawer. Hi yw cadeirydd y Pwyllgor Llety ac ysgrifennydd Pwyllgor Apêl ardal Llandudno. Mae hi hefyd yn aelod o bwyllgor Shw'mae Su'mae (gweithgareddau'r dysgwyr). Mae'n gadeirydd Menter Iaith Ardal y Creuddyn, gan gynnal sesiynau sgwrs a phaned anffurfiol i ddysgwyr yn yr ardal, ac yn rhan amlwg o Grŵp Arolygwyr Parhaol Eisteddfod yr Urdd ers bron i 20 mlynedd.
Mae Gari Wyn i'w glywed hefyd ar Radio Cymru
Daw Grace Emily Jones yn wreiddiol o Seland Newydd, wedi symud i Gymru ar ôl syrthio mewn cariad â Llion, cneifiwr o Nebo, Llanrwst. Aeth ati gyda'r ap Say Something in Welsh i ddysgu Cymraeg gan fagu digon o hyder i sgwrsio ymhen ychydig. Gan ddefnyddio'i gradd mewn chwaraeon ac addysg, dechreuodd Grace chwarae pêl-rwyd gyda thîm merched Y Bala, cyn mynd ati i ennill cymhwyster mewn hyfforddi, ac yna mynd ati i ddysgu hyfforddi rygbi. Erbyn hyn, mae'n hyfforddi tîm merched dan 15 oed Clwb Rygbi Nant Conwy a thîm merched Rygbi Gogledd Cymru dan 18 oed - y cyfan oll yn wirfoddol a chan ddefnyddio'r Gymraeg.
Mae Robin Jones yn wyneb cyfarwydd ar lwyfannau lleol - bu'n arwain Eisteddfod Stesion, Trawsfynydd am 30 mlynedd, ac yn arwain eisteddfodau'r Urdd a'r Ffermwyr Ifanc yn sirol yn rheolaidd. A thros y blynyddoedd diwethaf, ac yntau'n dod yn wreiddiol o Drawsfynydd, mae wedi bod yn gwirfoddoli fel tywysydd yn Yr Ysgwrn.
Yn wreiddiol o Farbados, symudodd Phillip Moore i Gymru yn 2010 ar ôl gorffen arbenigo mewn llawfeddygaeth clust, trwyn a gwddf. Cafodd swydd yn Ysbyty Gwynedd, Bangor, ac aeth ati'n syth i ddysgu Cymraeg gan ei fod yn sylweddoli y byddai cleifion yn hapusach wrth drafod symptomau a phroblemau yn eu mamiaith. Ers blynyddoedd bellach mae'n ymwneud â chleifion a'u teuluoedd yn y Gymraeg.
Mae'r comedïwr Tudur Owen wedi gwneud enw iddo'i hun yng Nghymru a thu hwnt gan greu argraff mewn gwyliau comedi rhyngwladol a dylanwadol fel Fringe Caeredin. Mae hefyd yn cyflwyno rhaglen ar BBC Radio Cymru ac wedi ysgrifennu dramâu comedi ar gyfer y teledu.
Cyrhaeddodd Daniela Schlick o Borthaethwy rownd derfynol Dysgwr y Flwyddyn yn 2017, ddwy flynedd yn unig ar ôl symud yma o'r Almaen. Erbyn hyn, mae'n gweithio fel cydlynydd datblygu'r defnydd o'r Gymraeg ym myd busnes i Fentrau Iaith Cymru. Mae'n gwirfoddoli'n rheolaidd er lles y Gymraeg, gan gynorthwyo gyda phrosiect Llety Arall yng Nghaernarfon, cefnogi sesiynau Paned a Sgwrs yn siop Palas Print, ac mae'n gyfrifol am y sesiynau Peint a Sgwrs yn Nhafarn yr Harp, Bangor. Mae hefyd yn un o bencampwyr diwrnod Shw'mae Su'mae.
Byd busnes a cheir yw arbenigedd Gari Wyn Jones. Er iddo hyfforddi fel athro Hanes a gweithio yn y maes hwnnw am gyfnod, roedd mentergarwch yn ei waed, ac yn 1990 aeth ati i sefydlu ei fusnes gwerthu ceir ei hun, Ceir Cymru. Mae'n weithgar yn annog Cymry lleol i fentro ym myd busnes, ac yn ymgynghorydd entrepreneuriaid ifanc ar ran Menter a Busnes gan ymweld ag ysgolion a cholegau yn rheolaidd i gynnig ei gyngor. Gyda'i ddiddordeb mewn hanes, mae Gari Wyn yn arbenigwr ar ardal Uwchaled, hanes y Cymmrodorion, a hanes Jac Glan-y-gors yn Llundain.
Mae Glyn Roberts, Padog yn llywydd Undeb Amaethwyr Cymru ers pedair blynedd, ac yn gweithio dros amaethwyr ers blynyddoedd. Er nad oedd yn fab fferm ei hun, roedd ganddo ddiddordeb byw mewn amaethyddiaeth, ac ar ôl astudio yng Ngholeg Amaeth Glynllifon, dechreuodd ei yrfa fel bugail. Erbyn heddiw, mae'n rhedeg fferm 350 erw, Dylasau Uchaf, sy'n perthyn i'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol.
Mae rhestr lawn o'r anrhydeddau isod: