'Pryder sylweddol' arolygwyr am wasanaethau addysg Powys

Mae gwasanaethau addysg Cyngor Powys yn peri pryder sylweddol ac angen eu monitro, yn ôl yr arolygaeth addysg Estyn.

Dywedodd arolygwyr bod perfformiad nifer o ysgolion uwchradd y sir yn wan a bod y cyngor wedi methu â dod i'r afael â phroblemau ariannol mewn rhai ysgolion.

Mae'r adroddiad, sy'n dilyn arolwg ym mis Gorffennaf, yn beirniadu diffyg cynnydd wrth geisio gostwng nifer y llefydd gwag yn nosbarthiadau'r sir.

Dywedodd y cyngor byddai canfyddiadau'r arolwg yn cael eu defnyddio i wella canlyniadau ar gyfer dysgwyr y sir.

'Niferoedd yn disgyn'

Powys yw'r unig awdurdod lleol sy'n peri "pryder sylweddol" i Estyn.

Dywedodd arolygwyr bod gan arweinwyr y sir weledigaeth glir ynglŷn â sut i wella gwasanaethau addysg, ond doedd hynny ddim wedi cael effaith ddigonol, ac "araf yn gyffredinol yw'r cynnydd".

Roedd sawl maes yn "peri pryder sylweddol", yn ymwneud â "threfniadaeth ysgolion, rheolaeth ariannol, llywodraethu ysgolion, diffyg gweithredu mewn perthynas ag ysgolion sy'n achosi pryder a chydlynu darpariaeth ar gyfer disgyblion ag anghenion addysgol arbennig neu y gallai fod angen cymorth ychwanegol arnynt".

• Pennaeth addysg Powys yn ymddiswyddo wedi naw mis

• Galw ar Gyngor Powys i ehangu darpariaeth addysg Gymraeg

• Angen 'gweithredu brys' ar gyllidebau addysg Powys

Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at ddiffyg cynnydd wrth ad-drefnu ysgolion, gan gynnwys hepgor cynlluniau ar gyfer ysgolion uwchradd yn ne'r sir a gwneud ond "ychydig iawn o gynnydd" wrth ddod i'r afael â heriau addysg ôl-16.

"Er bod yr awdurdod lleol, dros lawer o flynyddoedd, wedi lleihau nifer yr ysgolion y mae'n eu cynnal, mae'r gyfradd newid wedi bod yn rhy araf i gyd-fynd â'r gostyngiad mewn niferoedd disgyblion," dywedodd Estyn.

Dywedodd Estyn bod nifer o ddisgyblion yn dewis gadael Powys yn hytrach na mynd i adrannau chweched dosbarth y sir

Fe ddywedodd arolygwyr bod mwy o ddisgyblion yn dewis mynd i goleg neu i ysgolion y tu allan i Bowys yn hytrach nag astudio yn adrannau chweched dosbarth y sir.

"Mae hyn wedi arwain at lefelau sylweddol is o gyllid ar gyfer dosbarthiadau chwech a lleihau'r cwricwlwm a gynigiant."

Mae'r adroddiad hefyd yn crybwyll "diffyg her effeithiol yn hanesyddol i ansawdd rheolaeth ariannol mewn ysgolion", sydd wedi golygu bod rhai ysgolion wedi cynnal diffygion am flynyddoedd, tra bod 'na enghreifftiau o ddiffygion yn tyfu i'r fath raddau na fydd hi'n bosib iddyn nhw ddod i'r afael â'r sefyllfa o fewn pum mlynedd.

Ychwanegodd yr arolygwyr bod yr awdurdod lleol wedi bod yn rhy araf i ddefnyddio'i bwerau ac mae diffyg craffu a herio wedi bod o fewn y cyngor, a bod aelodau etholedig wedi bod yn rhy amharod i gymryd camau digon cadarn.

"Dros y pum mlynedd diwethaf, roedd gormod o ysgolion mewn categori peri pryder i Estyn, ac mae gormod o ysgolion yn parhau â diffygion uchel yn eu cyfrifon," dywedodd yr adroddiad.

'Rhaid gwneud mwy'

Er bod gan y cyngor "weledigaeth glir ar gyfer y dyfodol" a'r prif weithredwr newydd wedi dod ag "egni newydd" at yr heriau, dim ond megis dechrau mae'r broses.

Ymhlith pryderon eraill Estyn oedd:

• bod cyfradd gwaharddiadau o'r ysgol yn uchel;

• dim digon o ystyriaeth i'r ddarpariaeth ar gyfer disgyblion mwy abl a thalentog;

• "cydlynu, gwerthuso a chynllunio annigonol" ar gyfer disgyblion ag anghenion addysgol arbennig;

• record wan o ysgogi twf addysg cyfrwng Cymraeg - "O ganlyniad, mae cyfran y disgyblion sy'n derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg wedi aros yr un fath dros y blynyddoedd diwethaf".

Dywedodd y Cynghorydd Myfanwy Alexander, Aelod Cabinet Powys ar faterion Dysgu a'r Iaith Gymraeg bod angen gweithio'n fwy effeithiol gydag ysgolion, cyrff llywodraethu a chymunedau i gynnal a gwella perfformiad.

"Mae gennym eisoes nifer o ysgolion llwyddiannus iawn sy'n darparu safonau rhagorol," meddai, "ond rydyn ni'n gwybod bod yn rhaid i ni wneud mwy i sicrhau bod pob un o'n bobl ifanc yn cael yr un cyfleoedd ledled y sir.

"Ni fydd hi'n hawdd cyflawni rhagoriaeth yn erbyn cefndir o bwysau cyllidebol difrifol ond rydyn ni'n benderfynol i wneud ein gorau glas ar gyfer ein holl ddysgwyr."