Y sialens o achub Y Cymro

Ddwy flynedd yn ôl, wedi ymgyrch i achub yr unig bapur newydd cenedlaethol Cymraeg, prynwyd ac ail-lansiwyd Y Cymro. Ond tu ôl i'r penawdau, beth oedd y stori?

"Be' ydi'r sialens fwya'? Mae o i gyd yn sialens rili, pob darn ohono."

Mae wedi bod yn gyfnod o ddysgu wrth fynd ymlaen i Gruffydd Meredith yn ddiweddar. Fo ydi un o'r criw oedd yn y newyddion yn 2017-18 wrth geisio achub unig bapur newydd cenedlaethol Cymru.

Wedi i gwmni Tindle Newspapers gyhoeddi eu bod am ddod â phapur wythnosol Y Cymro i ben, gan roi diwedd ar draddodiad o 85 mlynedd, bu cyfarfodydd cyhoeddus a thrafodaethau yn y cyfryngau i geisio dod o hyd i brynwr.

Sefydlwyd Cyfeillion Y Cymro, wnaeth brynu'r papur am ffi bychan - ac wyth mis wedi i'r rhifyn olaf ddod o'r wasg, fe gafodd ei ail-lansio fel papur misol ym mis Mawrth 2018.

Rhifyn cyntaf Y Cymro ar ei newydd wedd

"Mae'n sialens ond yn sialens ddymunol hefyd achos mae'n beth braf i wneud, cael papur cenedlaethol allan," meddai Gruffydd Meredith, un o gyfarwyddwyr y cwmni newydd.

"Mae o wedi bod yn lot o waith - yn enwedig ar y dechrau a lot o betha ro'n i'n ddysgu o scratch.

"Ro'n i wedi sefydlu gwefan Daily Wales cyn hynny, a rhedeg hwnna am flwyddyn a hanner felly o ran y gwaith, roedd gen i rywfaint o brofiad. Ond o ran setio fyny popeth, y dosbarthu, y pethau technegol sydd angen eu sortio, sut mae'n cael ei argraffu... roedd o'n waith llawn amser."

Dywed Gruffydd, sy'n berchen ar label cynhyrchu cerddoriaeth Tarw Du, mai un o'r pethau pwysicaf i'w wneud ar y cychwyn oedd dysgu am ddosbarthu.

Mae'n dweud eu bod wedi bod yn ffodus o allu penodi rhywun profiadol i ysgwyddo'r baich golygyddol - ond waeth pa mor dda ydi cynnwys unrhyw bapur, mae'n rhaid i bobl fedru ei brynu.

Meddai: "Wnaethon ni drafod efo'r perchnogion cynt i gael gwybod mwy ac roedden nhw'n help, ond 'da ni wedi dechrau o scratch i raddau achos roedd Tindle Newspapers yn gwmni mwy. Hefyd 'dan ni'n dosbarthu i Gymru yn unig felly 'dan ni wedi setio system unigryw mewn ffordd.

"Lwyddon ni i gael Y Cymro fewn i Tesco yng Nghymru. Nes i jest mynd atyn nhw a'u haslo nhw - tracio'r person iawn a gwerthu'r syniad iddyn nhw. Maen nhw wedi bod yn frwdfrydig iawn chwarae teg."

Cefnogwyr Y Cymro yn ystod Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd 2018

Ar un cyfnod roedd gan Y Cymro gryn statws fel papur newydd Cymraeg - gyda gwerthiant yn cyrraedd 27,000 o dan olygyddiaeth John Roberts Williams wedi'r Ail Ryfel Byd.

Erbyn 2017, dim ond tua 2,000 o gopïau oedd yn cael eu gwerthu.

Er hyn, ac er bod nifer yn cwestiynu'r angen am bapur newydd o gwbl yn yr oes ddigidol, pan gyhoeddwyd bod Y Cymro yn dod i ben roedd nifer yn dweud pa mor bwysig oedd ei achub.

Ai geiriau gwag oedd y rheiny neu a ddaeth cefnogaeth ymarferol hefyd?

"Wnaethon ni setio fyny cwmni yn syth i'w ffurfioli a'i wneud o'n swyddogol," meddai Gruffydd. "Doedd o ddim jest fel gang o bobl yn cael chat mewn pyb.

"Roeddan ni'n gwybod bod o'n mynd i fod yn waith caled a wnaethon ni ddim cymryd yn ganiataol bod pobl am ein helpu ni yn ddi-gwestiwn. Wnaethon ni wneud y gwaith ein hunain i raddau ond wedi dweud hynny mae'r gefnogaeth a'r ewyllys da wedi bod yno."

Mae un o'i gyd-gyfarwyddwyr yn cytuno bod cefnogaeth gref gan nifer o bobl i'r Cymro - ond fel dyn busnes mae'n gwybod bod angen mwy na hynny.

Rhedeg cwmni lladd chwyn mae Iestyn Jones ac mae'n dweud ei fod yn ddiolchgar i'r Cyngor Llyfrau am grant i helpu'r papur barhau ond bod angen mwy o gefnogaeth ar lawr gwlad.

Meddai: "Mae pobl Cymru yn gweld Y Cymro fel rhyw gyn-gariad maen nhw'n gallu mynd nôl ati a fydd hi dal yna - maen nhw'n meddwl bydd Y Cymro bob tro yna, ond mae'n rhaid i ni fod yn realisitig.

"Fel cyfarwyddwr dwi'n gallu gweld pan mae pethau'n mynd i fod yn andros o dynn o ran arian a 'da ni'n gorfod dibynnu ar ewyllys da pobl, sy'n gallu bod yn lletchwith. Maen nhw'n cael minimal fee neu fod yn gorfod disgwyl i gael eu talu achos mae pethau'n dynn.

"Heb y grant gan y Cyngor Llyfrau fyddai'r Cymro ddim yn gallu bodoli. Break even ydan ni. Felly dwi ddim yn gwneud dim pres, na Gruff na neb - mae jest digon i dalu Barrie y golygydd.

"Mae'n rhaid i bobl ei brynu fo - allwn ni ddim cymryd yn ganiataol y bydd o'n parhau, os ydi'r ffigurau yn mynd yn isel ella wnaiff y Cyngor Llyfrau ddweud 'allwn ni ddim cyfiawnhau'r grant'."

A'r dyfodol? Mae'r tîm yn gobeithio datblygu'r ochr ddigidol ond yn credu bod parhau i gael papur allan bob mis yn bwysig.

Mae'r golygydd Barrie Jones, sydd wedi gweithio am flynyddoedd yn y diwydiant papurau newydd yng ngogledd Cymru, yn ymwybodol iawn o'r her sy'n wynebu pob papur newydd gyda'r esgid yn gwasgu wrth gystadlu gyda'r we am ddarllenwyr a hysbysebwyr.

Meddai: "Fydden ni'n hoffi gallu gwneud mwy, ond tydi rhedeg papur ddim yn rhad, a band un dyn ydi'r Cymro i raddau.

"Mae lot o ewyllys da tuag at Y Cymro. Mae pobl yn cydnabod bod o wedi bod yn rhan o hunaniaeth Cymru a ddim eisiau ei weld yn dod i ben, ond maen un peth i ddweud bod rhaid iddo gario ymlaen ond yn y byd masnachol mae'n rhaid cael rhyw blatfform ariannol sy'n gwneud y peth yn bosib.

"All o ddim mynd ymlaen ac ymlaen dim ond ar ewyllys da."

Hefyd o ddiddordeb:

• Lluniau: Cofio Capel Celyn

• 'Dim argyfwng' yn wynebu'r cyfryngau yng Nghymru