Ryff geid i gynganeddu (cyfrinach: mae'n hawdd!)
- Cyhoeddwyd
Os ydi dysgu cynganeddu ar eich 'rhestr bwced' ond tydych chi erioed wedi cael yr amser na'r amynedd i wneud, wel efallai mai nawr ydi'ch cyfle.
Tra bod gofyn i bobl aros gartref i atal lledaenu'r coronafeirws, mae'n gyfle i ambell un eistedd i lawr a dysgu'r hen draddodiad barddonol Cymraeg.
Ar ei raglen ar Radio Cymru, mae Aled Hughes yn cael gwersi wythnosol er mwyn ceisio ysgrifennu englyn erbyn diwedd y mis.
Ei her gyntaf oedd creu llinell o gynghanedd lusg (sef un math o gynghanedd) gyda'r gair 'adref' yng nghanol y frawddeg (neu cyn y 'gorffwysa' i'r beirdd yn eich mysg... ond darllenwch ymlaen am eglurhad!).
Dyma'i athrawes, y bardd Karen Owen, gyda'r rheolau a'r cyfarwyddiadau hollbwysig:
Cyfrinach fwyaf y gynghanedd
Does neb yn dweud wrtha ni pa mor hawdd ydi 'sgwennu dy gynghanedd gyntaf. Mae rhyw ddirgelwch wedi magu o gwmpas y gynghanedd dros y canrifoedd.
Roedd hynny achos roedd bod yn fardd yn job, a weithiau doedd pobl ddim eisiau i bawb allu ei wneud o felly roedd rhyw ddirgelwch a rheolau llymach, anoddach yn cael eu gweu o gwmpas y grefft.
Karen Owen (chwith) gyda Gwyneth Glyn yng nghystadleuaeth Talwrn y Beirdd Tafwyl 2015
Acen - hanfodol i'r gynghanedd!
Mewn 80-90% o eiriau Cymraeg cynhenid 'da ni'n rhoi'r pwyslais ar y darn bach diwetha' ond un. 'Da ni'n deud Al-ed... dim Al-ed; Ka-ren...dim Ka-ren. Enw'r darn diwetha' ond un ydi'r goben.
Ca-dair, cer-byd - dyna sy'n rhoi miwsig i'r iaith Cymraeg. Efo 'adref' - 'da ni'n deud ad-ref, dyna ydi liwt, neu siâp yr iaith Gymraeg.
Dyna'r unig beth allweddol ti angen i greu dy gynghanedd.
Y gynghanedd lusg
Mae'r cliw yn y gair 'lusg' - o'r gair 'llusgo'. Yr unig beth 'da ni'n wneud ydi 'llusgo' darn o sŵn (hynny yw, llusgo'r odl o un rhan o'r llinell i rhan arall).
Gorffwysfa (neu'r rhaniad yn y llinell cynghanedd)
Mae angen rhoi'r gair 'adref' ar yr orffwysfa yma... sef lle ti'n slofi lawr yn y frawddeg - y paned o de, y brêc bach. 'Da ni am wneud llinell efo saith sill... ac mae ganddo ni rhyw fath o linell lawr y canol - yr orffwysfa yma.
Chwilio am yr awen... Aled Hughes yn ei 'stiwdio'. Mae nifer o gyflwynwyr Radio Cymru yn darlledu gartref oherwydd canllawiau atal lledu'r coronafeirws
'Llusgo' sŵn yr odl
Beth 'da ni angen wneud ydi llusgo'r sŵn sydd reit cyn yr orffwysfa - sef 'adref' - i'r sill olaf ond un (y goben) yn y llinell. Y sŵn ar ddiwedd y gair 'adref' ydi ef... be' sy'n odli? Gair fel pentref.
Yr unig beth sydd angen gwneud ydi llusgo'r sŵn ef, er mwyn clywed y sŵn yna yn y sill olaf ond un y llinell.
Gosod yr odl yn sill olaf ond un y llinell
Mae gen ti felly 'dy, adref, dy dy, ef-rwbath'. Felly ti angen chwilio am air lle ma'r ef yna yn rhan cynta'r gair - ef-rhywbeth... fel nef-oedd, neu ef-aill.
Unwaith ti 'di cael yr ef yn y canol mae'r ddau brif floc lego gen ti yn y llinell - cwbl ti angen gwneud ydi llenwi fewn, a gei di roi unrhywbeth yn y lle gwag... 'rhywbeth adref, rhywbeth nefoedd.'
A chynnig Aled Hughes?
'Mae adref i mi'n nefoedd.'
Mae rhai ohonoch chi adref wedi bod wrthi'n brysur yn cyfansoddi campweithiau! Diolch am eu rhannu:
Carys Burston:
Os adref rhwystro'r clefyd
Charles Roberts:
Dos adref neu gei glefyd
ac
Awn adref i'r hen efail
Christopher Evans:
Adref mi af i lefain,
A chnoi cil yn fy nghilan.
ac
Yn fynych daw'r ebychu,
Rhai dirmyg didrugaredd.
Sain Trydar nawr - galarus,
Tra bo rhai Trump yn rheibus.
Hefyd o ddiddordeb:
Beth yw cynghanedd?