'Mae'n siom meddwl am y caeau gwag yn Nhregaron'

Pe na bai'r pandemig Covid-19 wedi digwydd fe fyddai cyngerdd agoriadol yr Eisteddfod Genedlaethol wedi'i chynnal yn Nhregaron heno.

Ond fel cymaint o ddigwyddiadau mawr eraill roedd rhaid gohirio, ac mae hynny wedi bod yn ergyd i bobl Tregaron a busnesau'r dref.

Yn lle croesawu degau o filoedd o ymwelwyr, mae'r dref - fel cymaint o rai eraill ar hyn o bryd - yn dawel wrth iddi ddod allan yn raddol o'r cyfnod clo.

A bydd rhaid i Geredigion aros blwyddyn arall hyd nes bod modd croesawu'r Brifwyl yn ôl i'r sir am y tro cyntaf mewn bron i 30 o flynyddoedd.

Paratoi at 'flwyddyn fawr'

Eisteddfod Aberystwyth yn 1992 oedd y tro diwethaf iddi ymweld â Cheredigion.

I bobl fusnes Tregaron, ar ddechrau 2020 roedd yr Eisteddfod yn cynnig cyfleoedd mawr - roedd cyffro a llawer o edrych ymlaen.

Mae Anwen Evans yn berchen ar siop gigydd yng nghanol y dref.

"Ro'n i wedi bod yn siarad gyda Cywain er mwyn bod yn rhan o'r siop ar y maes, ac roedd llawer o baratoi yn digwydd a gweithio mas beth fyddwn ni'n gallu gwneud a sut oeddwn ni yn mynd i wneud e," meddai.

"Ro'n i'n meddwl 'it's gonna be a big year'. Ond i ni doedd e ddim jyst am un wythnos.

"Wi'n gweld e fel pobl yn dod i'r ardal dros yr haf i gyd. Dod i weld yr ardal cyn yr Eisteddfod a dod 'nôl ar ôl yr Eisteddfod."

Roedd Anwen Evans wedi bwriadu agor bwyty newydd mewn pryd ar gyfer yr Eisteddfod

Fe fentrodd Anwen ar brosiect newydd hefyd gyda'i golygon ar yr Eisteddfod - trawsnewid hen adeilad y banc yng nghanol y dref yn fwyty.

Y nod oedd agor cyn Awst - ond gyda Covid-19 daeth stop ar y gwaith.

"Baswn i wedi gadael e cwpl o flynydde ar wahân i'r ffaith bod yr Eisteddfod yn dod ac o'n i'n meddwl bod y siawns yna a'r exposure i'r dref yn huge.

"Oedd 'da ni bobl yn dod i'r dref o ddiwedd mis Ionawr i gael golwg ar y dref cyn i'r Eisteddfod ddod."

Er bod gohirio eleni yn "anorfod" dan yr amgylchiadau, yn ôl Elin Jones - cadeirydd pwyllgor gwaith yr Eisteddfod - mae 'na dal rywfaint o siom wrth i'r wythnos ei hun gyrraedd.

"Mae'r siom yn fwy erbyn hyn o feddwl nawr ry'n ni nawr yn ystod yr wythnos hynny," meddai Ms Jones, sydd hefyd yn cynrychioli Ceredigion yn Senedd Cymru.

"Mae'r siom o feddwl am y caeau gwag yna yn Nhregaron ac am y diffyg yna o'r holl weithgaredd roedden ni i gyd wedi bod yn cynllunio yn ein meddyliau."

Elin Jones a Phwyllgor Gwaith Eisteddfod Tregaron wrth iddyn nhw fwrw ati i baratoi llynedd

Ychwanegodd: "Ry'n ni i gyd yn edrych ar y tywydd o ddydd i ddydd a meddwl tybed sut fyddai 'Steddfod Tregaron wedi ei gael.

"Ond mae pawb yn deall y sefyllfa wrth gwrs, ac ry'n ni'n hollol gyffrous am ailgydio yn y gwaith i gyd pan gawn ni'r hawl i wneud hynny a bwrw ati yn y mawr obaith y byddwn ni'n cynnal yr Eisteddfod y flwyddyn nesa' yn Nhregaron.

"Bydd hi'n dipyn o Eisteddfod erbyn hynny achos bydd y disgwyl amdani wedi bod yn hir ac yn llawn cyffro."

Mwy o amser i ymgysylltu

Roedd busnesau lleol yn paratoi, a'r sir gyfan hefyd gan godi dros £400,000. Mae'n debyg y daw rhagor mewn ond does dim pwysau i godi mwy o arian.

Er y siom o orfod gohirio eleni mae nifer yn y dref yn gweld cyfle nawr mewn cael blwyddyn arall cyn cynnal yr ŵyl.

Dywedodd y cynghorydd Catherine Hughes, Cadeirydd Pwyllgor Lleol Tregaron: "Dim pawb sy'n gallu dweud eu bod nhw wedi cael yr Eisteddfod am ddwy flynedd.

"Mae'n gyfle arbennig - nid bod angen rhoi Tregaron ar y map - i ni hysbysebu'r ardal arbennig da ni'n byw ynddo."

Yn ôl Catherine Hughes mae angen gwneud y mwyaf o'r amser ychwanegol i hyrwyddo'r ŵyl

Ac yn ôl Dewi Sion Evans - is-gadeirydd y Pwyllgor Profiad Ymwelwyr a Marchnata - bydd Eisteddfodwyr yn mwynhau ymweld ag atyniadau eraill ardal y brifwyl yn 2021.

"Dewch i'r dref farchnad hanesyddol, llwybr Abergwesyn, Soar y Mynydd, mae Cors Caron ar stepen y drws dim ond 10 munud o gerdded o'r Maes," meddai.

"Mae digonedd i weld a bydd croeso cynnes i bawb.

"Y llwyddiant i ni fan hyn yn lleol yw ein bod ni'n tynnu pobl di-Gymraeg mewn i deimlo'n rhan o ŵyl ddiwylliannol, Cymreig.

"Mae'r Eisteddfod gymaint yn fwy y dyddiau yma na dim ond y canu neu'r llefaru. Ac mae cael misoedd ychwanegol i ymgysylltu yn help mawr i ni gael y neges ar led ar draws y sir gyfan."

Y fainc i'r Brifwyl na fu

Dyw canslo neu ohirio Eisteddfod ddim yn digwydd yn aml.

Yn 1940 oedd y tro diwethaf, a hynny gan fod y Maes ym Mhen-y-bont yr Ogwr yn agos at ffatri gwneud bomiau, ac roedd cynnal y Brifwyl yno yn ystod y rhyfel yn ormod o risg.

Mewn gardd ar gyrion Tregaron mae 'na rywbeth i gofio Eisteddfod 2020, y Brifwyl gafodd ei gohirio oherwydd Covid-19.

Fe wnaeth y weldiwr Arwyn Rees fainc i nodi achlysur y Brifwyl gan roi'r dyddiad arni cyn y gohirio. Felly Eisteddfod Genedlaethol Tregaron 2020 sydd ar ei chefn.

Arwyn Rees yn eistedd ar ei fainc unigryw

"Mae'n unigryw am wn i," meddai. "Fydda i ddim yn gwneud un arall fel hyn, ddim gyda 2020 arni beth bynnag.

"Mae lot o bobl yn dod i'r clos yma a dweud 'Duw, Duw beth wyt ti'n mynd i wneud gyda honno nawr te?'

"A 'wi'n dweud 'does dim lot o wahaniaeth 'da fi, 'wi'n joio eistedd arni.' Mwy na thebyg fydden i ddim wedi'i chadw hi i fy hunan ond mae hi wedi cymryd ei lle yn dda fan hyn ar y clos ac mae'n gyfforddus."

Mainc er cof am Eisteddfod ddigwyddodd ddim. Ar ôl rhoi siom y gohirio i naill ochr, mae pobl Tregaron yn benderfynol o wneud Eisteddfod 2021 yn un i'w chofio.