'Rhowch wersi gwleidyddiaeth nawr ein bod â phleidlais'

Mae disgyblion lleol wedi cael dysgu am ddemocratiaeth yn y DU mewn sesiwn ar gampws Coleg Gwent

Mae pobl ifanc 16 a 17 oed wedi dweud nad ydyn nhw'n "gwybod beth maen nhw'n ei wneud" o ran bwrw pleidlais am eu bod heb gael gwersi am y broses yn yr ysgolion.

Mae rhai wedi galw am well addysg am wleidyddiaeth ar gyfer pleidleiswyr ifanc, gyda chefnogaeth arbenigwyr.

Am y tro cyntaf bydd pobl ifanc 16 a 17 oed yn cael pleidleisio yn yr etholiadau lleol ar 5 Mai.

Dywed Llywodraeth Cymru eu bod wedi cynnal "ymgyrch benodol" i'w hannog i gofrestru i bleidleisio.

• Arbrawf pleidlais gynnar i annog pleidleiswyr ifanc

• 'Angen i'r pleidiau ddenu pleidleiswyr ifanc newydd'

Dywedodd Olivia Winter, 17, o Gaerdydd na wyddai ystyr y gair 'democratiaeth' tan flwyddyn yn ôl.

Erbyn hyn mae hi'n dysgu cyfoedion am y drefn yng Nghymru.

Mae hi ymhlith grŵp o bobl ifanc sy'n cynnal digwyddiad ar gampws Coleg Gwent yng Nglynebwy.

Mae Olivia Winter yn helpu dysgu cyfoedion beth mae democratiaeth yn ei olygu

Mae rhyw 300 o ddisgyblion 16-18 oed o dair ysgol ym Mlaenau Gwent wedi cael dysgu sut mae democratiaeth yn gweithio yn y DU mewn cyfres o weithgareddau grŵp.

Mewn ymgais i gael mwy i gymryd rhan yn y broses ddemocrataidd, mae corff anwleidyddol, Democracy Box yn recriwtio pobl ifanc 16-26 oed i greu cynnwys priodol ar gyfer eu cyfoedion.

Mae yna ddigwyddiadau gwib hefyd yn ardaloedd Caerdydd a Chasnewydd cyn yr etholiad, a gwybodaeth ar-lein wedi'i anelu at ddarpar bleidleiswyr ifanc.

Mae'n help, medd Olivia mai rhywun o'r un oedran, yn hytrach nag arbenigwr, sy'n trosglwyddo'r neges.

"Roedd y bobl ifanc yma'n danbaid ynghylch pethau, yn wirioneddol malio am bethau, ond yn llythrennol doedd dim syniad gyda nhw sut i newid pethau."

"Dyna sy'n digwydd yma, ac rwy'n meddwl bod e'n gweithio."

Roedd myfyrwyr o dalgylchoedd Abertyleri, Tredegar a Brynmawr yn rhan o'r gweithdai yng Nglynebwy

Ond ychwanegodd bod angen i ysgolion a llywodraethau ddarparu mwy o addysg ar gyfer pobl fel hi.

"Ni yw'r dyfodol, mae gyda ni syniadau beth y'n ni mo'yn, felly mae cael y tools a'r ffyrdd hyn o leisio barn yn wirioneddol bwysig."

Cafodd pleidleiswyr 16 ac 17 fwrw pleidlais am y tro cyntaf yng Nghymru yn etholiadau'r Senedd ym Mai 2021.

Dangosodd ffigyrau bod 50% wedi cofrestru i bleidleisio, ac yn ôl amcangyfrifon swyddogol fe wnaeth 60% o'r rheiny fwrw pleidlais yn y pen draw.

Mae adroddiad blaenorol wedi galw am ennyn diddordeb pobl ifanc yn y broses wleidyddol yn gynt, gan awgrymu bod canran y bleidlais ymhlith y rhai 16 a 17 oed hyd at 10% yn llai na'r cyfartaledd gwladol.

Awydd i ddysgu mwy

Dywedodd Aimee Flay a Sophie Thomas - y ddwy'n 16 oed ac yn fyfyrwyr Cymuned Addysgu Abertyleri - eu bod "yn ddi-glem" ynghylch gwleidyddiaeth a newydd ddod yn ymwybodol bod yna etholiad fis nesaf.

Roedd y ddwy'n fwy hyderus ar ddiwedd y gweithdai. Roedd arweinwyr ifanc y sesiynau "yn gwybod sut i egluro pethau i ni", ym marn Aimee.

Dywed Aimee a Sophie, y ddwy'n 16, eu bod wedi elwa o gymryd rhan yn y gweithdai

Dywedodd Sophie: "Mae'n braf cael pobl iau i siarad gyda chi achos wedyn mae gyda chi'r ddealltwriaeth sylfaenol a'r un math o sgyrsiau â nhw."

Ar ddiwedd y sesiynau cafodd y disgyblion gôd QR er mwyn defnyddio'u ffonau clyfar i gysylltu â thudalen a chofrestru ar-lein i bleidleisio.

Ni wnaeth Aimee na Sophie bleidleisio yn etholiadau'r Senedd y llynedd ond maen nhw'n edrych ymlaen at fwrw pleidlais am y tro cyntaf.

"Rwy' am gofrestru i bleidleisio pan af adref," medd Aimee. "Rwy'n wirioneddol gyffrous i ddysgu mwy achos dyw e ddim mor gymhleth â ry'ch chi'n meddwl."

42% oedd canran y bobl a bleidleisiodd yn etholiadau lleol diwethaf yng Nghymru, yn 2017. Roedd hynny'n uwch na'r cyfartaledd ar draws y DU (35%) ond yn llawer is na'r ganran mewn etholiadau cyffredinol.

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn arbrofi gyda ffyrdd newydd o annog mwy o bobl i bleidleisio.

Bydd modd i fwrw pleidlais wythnos yn gynnar mewn gorsafoedd ar gampws Coleg Gwent yng Nglynebwy, mewn ysgol ym Mhen-y-bont ar Ogwr ac yn swyddfeydd cyngor yng Nghaerffili a Thorfaen.

Mae gweithdai Democracy Box yn helpu esbonio pa bwerau sydd gan gynghorau lleol, medd Katherine Watkins-Hughes o adran etholiadau Cyngor Blaenau Gwent.

"Mewn ysgolion, mae gwleidyddiaeth rwy'n meddwl, i raddau'n cael ei roi o'r neilltu," meddai.

Ychwanegodd bod diffyg addysg ymhlith rheini a gwarchodwyr yn gwaethygu'r sefyllfa.

"Ry'n i eisiau gwneud iddyn nhw'n ymwybodol bod hyn y digwydd," meddai, gan "obeithio y bydd athrawon yn ei hybu hefyd".

'Cydnabod cyfraniadau gwerthfawr pobl ifanc'

Dywed Jess Blair o ERS (Electoral Reform Society) Cymru bod gwaith wedi dechrau i ymwneud â phobl ifanc ond bod addysg yn "wirioneddol fratiog".

"Yr hyn sydd ei angen yw fframwaith dda, o fewn y cwricwlwm newydd, o ran addysg wleidyddol ond hefyd ymgais i gyrraedd athrawon a chydweithio gyda nhw iddyn nhw deimlo'n fwy hyderus."

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru mai nod y cwricwlwm newydd yw "cefnogi dysgwyr i fod yn ddinasyddion egwyddorol, gwybodus Cymru a'r byd".

Yn hynny o beth, meddai, bydd "darparu addysg dinasyddiaeth o gwleidyddiaeth ansawdd uchel yn hanfodol".

Ychwanegodd: "Rydym hefyd wedi bod yn gweithio gyda phartneriaid i annog pobl ar draws Cymru i gofrestru i bleidleisio.

"Roedd gostwng yr oedran bleidleisio i 16 yn gam flaengar sy'n cydnabod cyfraniadau gwerthfawr y gallai pobl ifanc eu gwneud ac eleni fe welwyd ymgyrch benodol yn annog pobl 16 a 17 oed i gofrestru i bleidleisio ym mis Mai."

Mae'r dyddiad cau i gofrestru wedi mynd heibio ond mae dal yn bosib i wneud cais am bleidlais bosib erbyn 19 Ebrill neu bleidlais trwy ddirprwy erbyn 26 Ebrill.