Cystadlu yng Ngemau'r Gymanwlad wedi newid bywyd tri o Fôn

"Fe wnaeth cystadlu yng Ngemau'r Gymanwlad 1958 newid bywyd mewn ffordd - mi o'dd o'n rhywbeth wnaeth dynnu fi a'n nwy ffrind allan o ryw le bach yn Sir Fôn," medd Dewi Roberts.

"Fe gawson y cyfle i gyfarfod pobl ledled y byd ac i ddangos mewn ffordd bo ni cystal â nhw."

Yn 1958 roedd Dr Roberts, yn wreiddiol o Edern ond a fagwyd ym Mhentraeth, a dwy gyfnither Beryl Turner (Jones bellach) a Gwyneth Lewis (Barnwell) o Gaergybi wedi'u dewis i redeg yng Ngemau'r Gymanwlad yng Nghaerdydd.

Ar drothwy gemau eleni yn Birmingham mae'r tri wedi bod yn rhannu eu hatgofion â Cymru Fyw.

Roedd Dewi Roberts yn 19 adeg y gemau ac mae'n cofio derbyn y llythyr yn ystod y flwyddyn a dreuliodd ym Mhrifysgol Lerpwl.

"Pan ges i'r gwahoddiad do'n i ddim yn gwybod pwy i ddeud wrtho, wyddoch chi, o'n i mor hapus.

"Y person 'nes i ddweud wrtho oedd David Seaborne Davies oedd o Bwllheli. O'n i'n byw yn ymyl ei dŷ o yn Derby Hall a dwi'n cofio fo'n deud 'Da iawn, frawd'."

Ychwanegodd Gwyneth Barnwell: "O'n i yn y Bangor Normal ar yr adeg ddaru'r llythyr ddod. Lyfli, a dwi'n cofio mynd lawr i gael yr iwnifform - sgert wen, blows wen, blazer goch a beret, sgidia a handbag a ffrog mewn Prince of Wales check, mewn du a gwyn - popeth yn ffantastig.

"Rhyfedd bod fy nghyfnither wedi'i dewis hefyd - doedd 'na ddim rhedeg yn y teulu."

Beryl Jones, Gwyneth Barnwell a Dr Dewi Roberts yn ystod trosglwyddo'r baton yng Nghaergybi eleni

Mae Beryl Jones ddwy flynedd yn iau ac mae hi'n cofio cystadlu yn y tîm iau - roedd hi'n cystadlu yn y 100 llath ac roedd yn "brofiad bythgofiadwy".

"Dwi'n cofio'n iawn mynd i lawr yna ar siwrne o Gaerdydd i Sain Tathan a meddwl dyna le od achos cytiau pren oeddan nhw.

"Dwi'n cofio'r ogla'. Doeddwn i erioed wedi clywad ogla' cyri ac o'n i ofn ei drio fo rhag mynd yn sâl."

Ychwanegodd Dewi: "Ar ddiwedd y games ro'n i wedi rhoi tua pedwar pwys ymlaen efo'r bwyd da - do'n i erioed wedi gweld y ffasiwn fwyd."

'Dim deiet na hyfforddiant'

Doedd yna fawr o sôn am ddeiet ond medd Dewi: "Dwi'n cofio pawb yn cymryd yr Horlicks tablets - oeddan i'n meddwl bod Horlicks tablets yn rhoi rhyw fath o faeth i chi ond o'n nhw'n neud i'ch dannedd chi sticio efo'i gilydd."

Beryl a Gwyneth ar eu ffordd i Gaerdydd yn 1958

"Y Guinness dwi'n gofio," medd Beryl, "ac roedd yn dda ond yr hyn sydd wedi sefyll yn fy meddwl fwyaf yw cerdded i fewn i'r stadiwm a chlywed sŵn y bobl.

"O'dd hynna'n ddychryn i mi de - fath â bo' fi'n cael fy chwythu'n ôl gyda'r sŵn.

"Be' dwi'n gofio am y ras ydy ar y diwedd, gweld y diwedd ond o'dd na gymaint o bobl o'm mlaen i ac o'n i erioed wedi gweld cymaint o bobl o'm mlaen i o'r blaen.

"Dwi'n meddwl bo' fi wedi cerdded dros y lein... achos o'n i'n ofn hitio rywun a ddim yn sylweddoli y buaswn yn cael fy amseru - yn fy mhrofiad bach i dim ond y cynta' oedd yn cael ei amseru.

"Dwi'n meddwl y buasai wedi bod yn braf petaen ni wedi gallu cael y coaching ma' nhw'n ei gael rŵan... gaethon ni ddim byd ond bod ar y lôn.

"O'n i'n rhedeg i bob man a dyna'r cwbl gaethon ni, ac roedd disgwyl i ni 'neud yn wyrthiol yng Nghaerdydd.

"Ddaru'r ysgol brynu starting blocks i ni - heblaw am hynny fasan ni'n mynd i redeg a ddim yn gwybod be i 'neud efo nhw."

"Doeddwn i ddim yn nerfus o gwbl," medd Dewi Roberts

Dywedodd Dewi Roberts: "Wrth gwrs yn Ysgol Biwmares doedd gynnon ni neb yn dysgu ymarfer corff o gwbl ond fe wnaeth un o gyn-lywodraethwyr yr ysgol, y Cyrnol Hines, weld fi'n rhedeg a dyma fo'n deud 'I'd like to coach you'.

"Roedd o wedi rhedeg yn yr Olympic Games cynta' yn Athen yn 1896 ac o'n i'n mynd o'r Rheithordy ym Mhentraeth, rhedeg lawr i Draeth Coch, rhedeg ar hyd lan môr ac i fyny i'w dŷ o - Wern y Wylan.

"O'n i'n cadw dyddiadur. Yn y ddwy flynedd ola' yn yr ysgol ac yn y flwyddyn ro'n i yn Lerpwl cyn mynd i Gaergrawnt o'n i wedi hyfforddi dros bum gwaith a hanner bob wythnos a mi 'nes i hyd yn oed ymarfer ar ddiwrnod 'Dolig. Ro'n i'n meddwl y buasai hynny'n gneud gwahaniaeth!

"Y relay oedd fy main event i ac ro'dd gynnon ni dîm arbennig o dda.

"Tydw i erioed wedi bod yn nerfus, mae'n rhaid i fi ddweud y gwir - dyna pam o' nhw'n licio fy nghael i mewn relay. Ro'n i'n medru cadw fy mhen nes bod y rhedwr yn rhedeg i mewn."

Wedi iddo gyfarfod ag Adolf Dassler doedd dim rhaid i Dewi Roberts wisgo'r esgidiau spikes trwm (dde) a wisgodd yn y gemau

Ychwanegodd: "Ges i brofiadau da yng Nghaerdydd - cyfarfod â bobl o bob man.

"Dwi'n cofio'n arbennig cyfarfod ag Adolf Dassler, sef sefydlydd cwmni Adidas, ac ers hynny pan o'n i angen spikes newydd dim ond anfon gair ato fo ac ro'n i'n cael rhai am ddim - top of the range, llawer gwell na'r rhai trwm oedd gen i.

"Cofio hefyd cyfnewid fest 'da'r dyn o Jamaica wnaeth ennill yr hurdles a thair blynedd yn ôl mi es i gyflwyno'r fest i lysgenhadaeth Jamaica er cof amdano."

Ras i'w hanghofio

Mae Gwyneth Barnwell, sydd bellach yn byw yn Abergele, yn cofio cael amser hynod o gyffrous ond hefyd yn cofio tîm ras gyfnewid Cymru yn cael ei ddiarddel o'r ras wedi i'r rhedwr cyntaf dorri'r rheolau.

"O'dd gynnon ni siawns o gael y bronze ac yn wir ro'n i'n meddwl ein bod wedi cael y fedal efydd.

"Nes i'm gweld y fflag achos first takeover o'dd o - ro'n i'n rhedeg yn bedwerydd.

"Do'n i'm yn gwybod bo' ni'n eliminated tan y diwedd, ond be fedran ni 'neud?" meddai wrth gofio'n ôl.

"Do'dd na neb o'r teulu wedi dod lawr - doeddan nhw ddim yn meddwl bod o'n beth pwysig yn wir," ychwanega Dewi Roberts.

"Ro'n i'n meddwl bod o'n beth pwysig... Roeddwn wedi colli mam yn ifanc a 'nhad ar y môr ond yn ystod y gemau ro'dd o ar wyliau ac o'dd o wedi prynu television... a na'th o weld un ras pan o'n i'n rhedeg."

Ychwanegodd Beryl Jones: "O'dd o'n brofiad gwahanol iawn a rhywbeth 'nawn ni fyth anghofio. 'Nes i ddim meddwl, yn fy 80au, y byddwn dal i sôn am yr amser ro'n i yna."

"Dwi'n siŵr petaen i dal i redeg y bydden i'n ennill o hyd!" ychwanega Dewi gan chwerthin. "Oedd, roedd o'n amser da."