Gyrfa oes o argraffu yn Y Lolfa yn 'un hynod hapus'

Geraint Jenkins ar y wasg 'berffeithio' sy'n galluogi argraffu dwy ochr ar yr un pryd

Mae gyrfa oes o weithio fel argraffydd yng ngwasg Y Lolfa yng Ngheredigion "wedi bod yn gyfnod hynod hapus" i Geraint Jenkins, sydd newydd ymddeol wedi 49 mlynedd yn yr un swydd.

Mae wedi gweld newidiadau mawr yn y cwmni yn Nhal-y-bont dros y cyfnod, a'r busnes yn mynd "o nerth i nerth".

Yn y cyfamser dywed sefydlydd Y Lolfa, Robat Gruffudd, bod cyfraniad Geraint wedi bod "yn eithriadol" a bod "cyhoeddi ac argraffu o dan yr un to" yn gyfrifol am lwyddiant y cwmni.

Cafodd Y Lolfa ei sefydlu fel gwasg fasnachol yn 1967 a hynny ar adeg pan oedd deffroad gwleidyddol ac ieithyddol yng Nghymru, a rhan o'r weledigaeth gynnar oedd creu deunyddiau bywiog, heriol, lliwgar a phoblogaidd.

Gwasg Y Lolfa yn ystod y dyddiau cynnar

Ymunodd Geraint Jenkins yn 1974 o bentref cyfagos Llan-non - roedd newydd gwblhau cwrs ffotograffiaeth yn y Coleg Addysg Bellach yn Aberystwyth ac yn chwilio am waith.

"Mae'r cwmni a'r gwaith argraffu wedi newid llawer ar hyd y blynyddoedd," meddai wrth siarad â Cymru Fyw.

"Mae'r cwmni wedi mynd o nerth i nerth - cwmni teuluol wrth gwrs, sydd bellach yn cael ei redeg gan ddau fab Robat.

"Ychydig iawn o staff ro'n i ar y dechrau ac ro'n i wedi'n lleoli yn yr Emporiwm yng ngwaelod Tal-y-bont, a fy job i oedd trin y peiriant offset-litho - sef proses argraffu lle mae inc yn cael ei drosglwyddo o blât neu garreg i arwyneb rwber ac o'r arwyneb hwnnw i bapur.

O bosteri gwleidyddol i bapurau bro

"Ro'dd y cyfan yn hynod ddiddorol a'r dull yma o argraffu yn allweddol i lwyddiant y cwmni - fe ddaeth y syniad yn sgil cyhoeddi cylchgronau gwrth-sefydliadol fel Private Eye. Dim ond teipiadur a Letraset oedd ei angen i gynhyrchu cylchgrawn.

"Ro'dd 'na gryn gynnwrf wrth i ni argraffu mwy a mwy o gylchgronau a llyfrau - drwy ddefnyddio'r dull hwn o argraffu roedd modd bod yn fentrus ac ro'n i'n gallu argraffu deunyddiau anturus a gwahanol."

Warws Y Lolfa lle dechreuodd Geraint Jenkins fel argraffydd

Yn y dechrau roedd gan y Lolfa gysylltiad anffurfiol â Chymdeithas yr Iaith Gymraeg. Bu'n argraffu'r cylchgrawn misol - Tafod y Ddraig - am gyfnod a'r Lolfa, yn 1969, a greodd logo presennol y gymdeithas.

"Roedd 'na nifer fawr o bosteri gwleidyddol a deunydd ar gyfer grwpiau pop ar y dechrau ac yn eu tro fe ddaeth y papurau bro ac mae'r Lolfa yn argraffu 17 o bapurau bro bellach.

"Erbyn hyn mae'n broses gyfrifiadurol a llawer iawn cyflymach gyda'r cwmni yn cynnig gwasanaeth argraffu ar beiriant pump lliw.

"Ond rwy'n credu mai'r hyn fydd yn aros gyda fi ar ôl bron i hanner canrif yw'r gwmnïaeth arbennig - mor braf oedd cael gweithio i gwmni lleol ymhlith ffrindiau oes, a braf oedd gweld y cwmni yn datblygu a symud i'w gartref presennol yn yr Hen Orsaf Heddlu yn Nhal-y-bont," ychwanegodd Mr Jenkins.

'Wedi safio ffortiwn'

Roedd cael person fel Geraint yn gwbl allweddol i lwyddiant y cwmni, meddai Robat Gruffudd a sefydlodd Y Lolfa gyda'i wraig Enid.

Mae Geraint Jenkins newydd ymddeol o'i waith fel argraffydd yn Y Lolfa wedi 49 mlynedd

"Rwy'n cofio'n iawn o'dd enw da gan Geraint pan o'dd e'n helpu mas yn y garej yn Llan-non a doedd 'na neb tebyg iddo am newid gearbox!

"Ro'dd Geraint, heb os, yn beirannydd hynod o dda. Ro'dd e'n amyneddgar ac yn gallu datrys unrhyw broblem o'dd yn golygu bo ni fel cwmni yn gallu safio ffortiwn.

"Doedd dim rhaid ffonio pencadlys y cwmni yn Lloegr a thalu £1,000 am anfon peiriannydd - ro'n i'n gallu 'neud e i gyd yn lleol."

• Mynd â'r Gymraeg i ffair lyfrau 'anferth' yn Yr Almaen

• 'Pleser' diogelu trysorau'r Llyfrgell am 52 mlynedd

Ychwanega Mr Gruffudd, sydd bellach yn 80 a sy'n parhau i fynd mewn i swyddfa'r Lolfa yn achlysurol, bod argraffu popeth yn fewnol yn un o gryfderau'r cwmni.

"Ma' hanner ein trosiant ni yn dod o gyhoeddi a'r hanner arall o argraffu - ni'n argraffu i bob math o gwmnïau a sawl papur bro bellach gan gynnwys rhai ym Môn a Meirionnydd.

"Ychydig iawn o gwmnïau sy'n cyhoeddi ac argraffu ond o wneud popeth yn fewnol mae modd rheoli costau ac ansawdd ac mae'n destun balchder ein bod yn gallu cyflogi pobl lleol fel Geraint drwy'u hoes."

Rob Davies ac Euros Davies, argraffwyr presennol Y Lolfa gyda'r wasg pum lliw ar gyfer argraffu lliw llawn

Roedd y cyfnod cychwynnol yn un llawn cyffro, ychwanega Mr Gruffudd, gyda dyfodiad y peiriannau offset-litho bach ac er bod sawl chwyldro wedi bod yn y byd argraffu dyw'r dechnoleg ddim wedi newid llawer.

"'Nes i ambell gamsyniad, cofiwch, yn y dyddiau cynnar gan brynu un peiriant gwael iawn ond mae rhywun yn dysgu ac yn elwa o brofiad argraffwyr eraill.

"Mae'r peiriannau erbyn hyn yn llawer mwy soffistigedig, wrth gwrs, ac mae'r peiriant pump lliw sy'n globyn 15 tunnell wedi gwneud bydysawd o wahaniaeth ac hefyd y peiriant 'perffeithio' sy'n galluogi ni i argraffu dwy ochr ar yr un pryd."

• 'Gwefr' canfod mwy o lawysgrifau prin Cymreig

• 'Angen agweddau annibynnol Cymreig'

Dau fab Robat ac Enid Gruffudd sy'n rhedeg y cwmni bellach - Garmon yn rheolwr gyfarwyddwr a Lefi yn bennaeth cyhoeddi - a'r hyn sydd wastad wedi bod yn bwysig yw "peidio sefyll yn llonydd", medd Mr Gruffudd.

"Mae yna ddatblygiadau yn y maes o hyd ac mae'r llyfr, er bod nifer wedi darogan bod ei oes ar ben, dal yn boblogaidd, diolch byth.

"Be 'da ni'n ei weld ar hyn o bryd yw bod llyfrau twristiaeth, llyfrau dysgu Cymraeg a llyfrau cenedlaetholgar yn boblogaidd ond mae mwy mae rhywun yn gallu ei wneud o hyd i hyrwyddo gwerthiant - rhaid peidio bod yn segur!"

Ond a fydd Geraint yn segur wedi ei ymddeoliad?

"Dwi ddim wedi meddwl rhyw lawer eto am y dyfodol," meddai, "ond gan fod gen i 'fotor home' dwi'n debygol felly o deithio ychydig fan hyn a fan draw a mynd nôl i Dal-y-bont i ymweld â ffrindiau oes."