Sefyllfa gwasanaethau cymdeithasol yn 'aruthrol o anodd'

Mae sefyllfa ariannol gofal cymdeithasol yng Nghymru wedi'i disgrifio fel "argyfwng"

Mae darogan y bydd bwlch o dros hanner biliwn o bunnau yng nghyllidebau gwasanaethau cymdeithasol Cymru.

Dywedodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru bod y tair blynedd nesaf yn edrych yn "aruthrol o anodd".

Heb arian ychwanegol, maen nhw'n rhybuddio y bydd gwasanaethau yn cael eu torri.

Dywedodd Llywodraeth Cymru eu bod yn wynebu sefyllfa ariannol hynod o galed.

"Argyfwng" yw disgrifiad Llinos Medi o sefyllfa ariannol gofal cymdeithasol yng Nghymru.

Mae arweinydd Cyngor Ynys Môn yn llefarydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol.

Mae'r sefyllfa ariannol yn achosi "pryder mawr", meddai Llinos Medi

Yn ôl y gymdeithas, mae cynghorau'n wynebu mwy o alw nag erioed o'r blaen am wasanaethau plant ac oedolion.

Mae hynny wedi golygu gwario £108.7m yn fwy na'r disgwyl eleni.

Angen £646m yn ychwanegol

Mae'r gymdeithas, a Chymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol (ADSS Cymru), yn rhybuddio y bydd bwlch sylweddol yng nghyllid gwasanaethau cymdeithasol os bydd y gwasanaethau'n aros yr un peth dros y tair blynedd nesaf.

Maen nhw'n dweud y bydd angen £646m yn ychwanegol.

Mae hyn yn achosi "pryder mawr" meddai Llinos Medi.

"Os na ddaw'r arian mi fyddwn yn gweld, efallai, marwolaethau - pobl ddim yn gallu byw eu bywydau yn llawn, pobl yn byw bywyd unig, dim cefnogaeth i ofalwyr di-dâl sy'n ein cymunedau ni, dim cefnogaeth i'n plant bach ni sy'n cael eu geni i fewn i gartrefi bregus."

Dydy Llywodraeth Cymru ddim wedi cyhoeddi unrhyw gynlluniau gwario y tu hwnt i ddiwedd y flwyddyn ariannol 2024-25.

Mae Mike Williams, un o reolwyr Cartrefi Cymru ers 15 mlynedd, wedi gweld y pwysau'n cynyddu.

"Dros y blynyddoedd, ma' wedi bod yn mynd yn anoddach a ma' poblogaeth Cymru yn byw yn hirach," meddai.

"Ma' pobl isio byw adre felly ma'r pressure wedi buildio i fyny."

Pwysau yno 'trwy'r adeg'

Mae Cartrefi Cymru yn cynnig gofal yn ardal Bangor, fel yn fflatiau hunangynhwysol Cae Garnedd, Penrhosgarnedd.

Ychwanegodd Mr Williams: "Y challenge mwya' ydy trio cadw'r waitinglist i lawr.

"'Dan ni'n lwcus ar y funud, does gynnon ni ond un neu ddau ar y list, ond ma'r pressure yno trwy'r adeg.

"'Dan ni'n lwcus ar y funud, ma' gynno ni ddigon o staff, ond 'dan ni wedi bod mewn lle, lle 'dan ni fel rheolwyr wedi gorfod mynd allan i wneud pethau hands on a falle gweithio 50 neu 60 awr yr wythnos."

Mae Mike Williams o Cartrefi Cymru yn gweld recriwtio staff yn anodd, ac yn teimlo bod cyflog yn rhan o'r broblem

Yn ôl Dr Marlene Davies, darlithydd llywodraeth leol ym Mhrifysgol De Cymru, mae'r argyfwng costau byw wedi cyfrannu at y problemau ariannol.

"Ma' hwnna yn bendant wedi gwaethygu pethe', achos hyd yn oed os y'n nhw'n cael yr un faint o arian bob blwyddyn, bydde still prinder oblegid y ffaith bod chwyddiant 'ma.

"Ma' costau benthyg arian wedi codi, tanwydd, ma' popeth felly wedi rhoi at y costau yma, falle fydde ddim wedi digwydd yn y gorffennol."

'Allwch chi ddim cau cyngor sir'

Mae rhai arweinwyr cyngor wedi rhybuddio y gallai cynghorau fynd i'r wal.

Ond dydy hi ddim mor syml â hynny, yn ôl Dr Davies, sy'n arbenigo mewn cyllid llywodraeth leol.

"Y realiti yw, allwch chi ddim cau cyngor sir, a phawb yn colli swyddi," meddai.

"Falle fydd rhai swyddi'n gorfod mynd oblegid y swyddi sydd ar gael, ond allwch chi ddim cau nhw lawr fel busnes."

Mae Dr Marlene Davies yn ddarlithydd llywodraeth leol ym Mhrifysgol De Cymru

Fe fyddan nhw'n dod o hyd i ffyrdd eraill o oroesi meddai Dr Davies.

"Ma' rhai ohonyn nhw 'da arian wrth gefn… ma' rhai ohonyn nhw'n gorfod gwerthu beth sydd ganddyn nhw - falle bod tir neu adeiladau a phethe'.

"A hefyd ma'n nhw'n mynd i godi treth - 'na'r unig ffordd ma'n nhw'n gallu gweld."

Yn ôl Llywodraeth Cymru, maen nhw'n wynebu sefyllfa ariannol hynod o anodd, ac yn gwneud "penderfyniadau anodd iawn" i geisio ail-gynllunio eu cyllideb ar gyfer 2024-25.

Dywedodd llefarydd: "Ry'n ni'n gwarchod setliad craidd llywodraeth leol - sy'n ariannu gwasanaethau cymdeithasol a gofal cymdeithasol - gan roi'r cynnydd o 3.1% i awdurdodau lleol a addawon ni'r llynedd.

"Ry'n ni hefyd yn edrych yn fanwl a oes angen cynyddu'r tâl am rai gwasanaethau, gan gynnwys gofal yn y cartref, yn sgil y sefyllfa bresennol."

Cyflog yn rhan o'r broblem?

Mae Mike Williams o Cartrefi Cymru yn gweld recriwtio staff yn anodd, ac mae'n teimlo bod y cyflog yn rhan o'r broblem.

"Mae wedi gwella yn y flwyddyn ddiwetha' - mae wedi mynd i fyny o £8.50 i £11.05 ac mae'n mynd i fyny eto i £12. Ma' hynna'n helpu ond dwi'n teimlo'n bersonol dyw o dal ddim digon i'r gwaith 'dan ni'n 'neud.

"Mae'n lot o responsibility. 'Dan ni'n gneud bwyd, 'dan ni'n watchiad ar ôl pobl, meddyginiaeth, siopa - ond dydy'r cyflog ddim digon da, yn anffodus."

• Rhybudd y gall cynghorau Cymru fynd yn fethdalwyr

• Costau byw: 'Dim dwywaith' bydd pobl yn dal i ddioddef

• 'Storm berffaith' yn wynebu gwasanaethau plant

Yr ateb, meddai Llinos Medi, yw rhoi mwy o "barch" i ofal cymdeithasol ac i'r gweithwyr, ac mae'n galw ar wleidyddion i "roi gwasanaethau cymdeithasol yn flaenllaw yn rhan o'u rhaglen nhw i redeg y wlad".

Angen talu am well gwasanaeth

Cytuno mae'r Dr Marlene Davies o Brifysgol De Cymru.

"Yn anffodus beth fydd yn digwydd yw, fyddwch chi'n talu mwy o dreth cyngor ond falle fydd rhaid i chi dalu mwy o dreth incwm," meddai.

"'Na'r unig ffordd chi'n mynd i gael gwell gwasanaeth, yw os y'ch chi'n mynd i dalu mwy ato fe."

Yn ôl Llywodraeth y DU, cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw ariannu cynghorau Cymru.

Dywedodd llefarydd fod Cymru yn "derbyn y setliad ariannol mwyaf gan Lywodraeth y DU yn hanes datganoli".

Ychwanegodd: "Ry'n ni'n rhoi £18bn y flwyddyn, sy'n fwy nag erioed o'r blaen, ac mae Llywodraeth Cymru'n derbyn dros 20% yn fwy o arian y person na'r gwariant cyfatebol gan Lywodraeth y DU yn Lloegr."