Teyrngedau i 'arwr, cawr ac eicon' rygbi Cymru, JPR Williams

Mae teyrngedau wedi eu rhoi i'r cyn-chwaraewr rygbi ac un o sêr mawr tîm Cymru yn y 1970au, JPR Williams, sydd wedi marw yn 74 oed.

Yn chwaraewr ffyrnig, cystadleuol a di-gyfaddawd, roedd John Williams, neu'n fwy adnabyddus fel JPR, yn ymosodwr greddfol a ddaeth yn symbol o lwyddiant a grym rygbi Cymru yn y 1970au.

Mewn datganiad dywedodd ei deulu y bu farw yn Ysbyty Athrofaol Cymru yng Nghaerdydd "wedi'i amgylchynu gan ei wraig a'i bedwar o blant".

Ychwanegodd ei fod wedi dioddef o "salwch byr, yn brwydro'n ddewr yn erbyn llid yr ymennydd bacterol (bacterial meningitis)".

Cafodd ei ddisgrifio fel "un o'n chwaraewyr gorau erioed" gan lywydd Undeb Rygbi Cymru, a dywedodd cyn-gapten Cymru, Jonathan Davies ei fod yn "eithriadol o gystadleuol" ac yn "gymeriad anhygoel".

"Arwr, cawr ac eicon" oedd JPR wnaeth "drawsnewid" y ffordd roedd safle'r cefnwr yn chwarae'r gêm, meddai'r hyfforddwr Gethin Watts.

Ganwyd John Peter Rhys Williams yn 1949 ym Mhen-y-bont ar Ogwr ac fe gafodd ei addysgu yn Ysgol Ramadeg Pen-y-bont i Fechgyn cyn ennill lle dethol yn Ysgol Fonedd Millfield - ble daeth i gyfarfod â darpar gapten Cymru, Gareth Edwards.

Enillodd JPR ei gap cyntaf yn 19 oed yn 1969, wrth ennill Pencampwriaeth y Pum Gwlad ar ei gynnig cyntaf.

Dwy flynedd yn ddiweddarach roedd yn rhan o'r tîm gipiodd y Gamp Lawn - y cyntaf o dair iddo ennill yn ystod y degawd ynghyd â Gareth Edwards a Gerald Davies.

Yn yr un flwyddyn roedd yn aelod allweddol o dîm buddugol y Llewod yn Seland Newydd - yr unig dro hyd heddiw i'r tîm tethiol brofi buddugoliaeth yno.

Fe lwyddodd i efelychu'r campau hynny dair blynedd yn ddiweddarach yn Ne Affrica, ac roedd fel eraill yng nghanol yr 'alwad 99' - y gri ar y cae i frwydro'n ôl a pheidio ildio yn wyneb gormes y Springboks.

Erbyn iddo ymddeol o'r llwyfan rhyngwladol yn 1981 roedd wedi cynrychioli ei wlad ar 55 achlysur - record a fyddai'n sefyll tan ddiwedd y 90au.

Doedd ei gampau ddim wedi eu neilltuo i'r meysydd rygbi chwaith - roedd yn chwaraewr tenis o fri, ac fe ddaeth i'r brig mewn cystadleuaeth ieuenctid Prydain a gafodd ei gynnal yn Wimbledon yn 1966.

Er iddo ddiosg ei sgidiau ar y lefel rhyngwladol yn 1981 i ganolbwyntio ar ei waith dyddiol fel llawfeddyg, bu'n parhau i gynrychioli Pen-y-bont ar adegau tan y 90au, a thrydydd tîm lleol Ton-du yn ystod ei 50au, tan rhoi'r gorau iddi yn llwyr yn 2003.

Roedd ei bendantrwydd, a'i awydd i lwyddo ar bob cyfrif yn rhai o'i rinweddau pennaf a ddaeth i gwmpasu ei ysbryd ar ac oddi ar y cae.

'Cymeriad anhygoel'

Dywedodd cyn-gapten Cymru, Jonathan Davies mai JPR Williams oedd "falle'r dyn mwyaf cystadleuol i fi ddod ar ei draws erioed".

"Roedd e'n eithriadol o gystadleuol - yn chwaraewr rygbi gwych ac yn gymeriad anhygoel," meddai ar BBC Radio 5 Live.

"Pan chi'n sôn am y cefnwyr gorau mewn unrhyw oes, mae JPR wastad yn y mix."

JPR Williams yn cydnabod y dorf yn Wimbledon yn 2023

Ychwanegodd un arall o gyn-gapteiniaid Cymru, Gareth Davies, bod JPR Williams wedi "newid y gêm", a thrwy hynny wedi rhoi cyfle i'w gyd-chwaraewyr serennu.

"Lan at y cyfnod yna... roedd rhif 15 y cefnwr, mewn ffordd, na gyd oedd y cefnwr yn neud yn fwy aml na dim o'dd cicio y goliau, dal y bêl yn y 22 ei hunain  a cicio'r bel 'nôl. Ond na'th JPR newid holl agwedd y chwarae hynny.

"Ac rwy'n credu mewn ffordd bod hynna wedi bod yn allweddol iawn yn galluogi pobl fel Gerald Davies a Barry John a Gareth [Edwards] ac yn y blaen, i serennu achos bod y gêm ddim yn mynd o un linell i'r llall, o'dd y gêm yn cadw yn fwy drwy'r amser achos y gwrthymosod bod JPR wedi cyflwyno i'r gêm."

Cafodd JPR ei ddisgrifio fel "arwr, cawr ac eicon" o'r gêm gan Gethin Watts, Pennaeth Recriwtio y Bristol Bears a fu'n hyfforddi ym Mhen-y-Bont am gyfnod.

"Mae'n golled mawr i'r gamp ac i Gymru," meddai ar Dros Frecwast.

"Cyfnod byr ges i ym Mhen-y-bont ond oedd y chwedlau a'r storiau gan sawl un oedd yn ei adnabod yn dda iawn... roedd 'na storiau di-ri am ei gampau ar y cae ond off y cae hefyd.

"Ond nath e drawsnewid y ffordd oedd y rôl yn cael ei chwarae, dala'r bêl ond wedyn dechrau gwrthymosod a rhedeg nôl at y gwrthwynebwyr."

Ychwanegodd Syr Gareth Edwards ar Dros Frecwast: "Fe newidiodd e'r gêm fel cefnwr, y peth cyntaf oedd JPR eisiau ei wneud oedd rhedeg.

"O'dd e'n broblem i ni yn y misoedd cyntaf gan nad oedden ni'n gwybod beth o'dd e ishe'i neud!

"Ond o'dd e'n gefnwr anhygoel, yn creu problemau i'r timau oeddem yn chwarae'n erbyn."

Yn ôl y sylwebydd ac awdur Alun Wyn Bevan, "petai chi yn dewis tîm y byd i chwarae yn erbyn planed arall yna JPR Williams fyddai y cefnwr".

"Y boi oedd yn gwbl ddiofn o dan y bêl uchel yna ac yn ei hawlio bob tro."

Yn rhoi teyrnged iddo ar ran Undeb Rygbi Cymru dywedodd y llywydd Terry Cobner, a chwaraeodd gyda JPR Williams yn y 70au, y bydd yn cael ei gofio fel "un o'n chwaraewyr gorau erioed".

"Er ei fod yn chwarae yn ystod y cyfnod amatur, roedd yn gwbl broffesiynol ei agwedd, a bob amser yn gyrru safonau tra'n hyfforddi ac ar y cae," meddai.

"Gyda JPR wrth eich ochr chi, roedd 'na wastad siawns o ennill unrhyw beth.

"Bydd rygbi Cymru yn ei gofio fel un o'n chwaraewyr gorau erioed - mae'r 55 cap, tair Camp Lawn a chwe Choron Driphlyg yn profi hynny.

"Chwaraeodd hefyd ym mhob un o'r wyth gêm brawf yn Seland Newydd a De Affrica - dwy o deithiau gorau'r Llewod yn 1971 a 1974.

"Mae hon yn golled ofnadwy i'n gêm, ond yn amlwg yn golled waeth byth i'w wraig, Scilla, a'u pedwar o blant."

Ychwanegodd y Llewod fod JPR Williams yn "un o'r chwaraewyr gorau erioed" i wisgo'u crys, gan ei ddisgrifio fel "dyn sydd wedi ysbrydoli cymaint".

Yn siarad yn y Senedd ddydd Mawrth, dywedodd y Prif Weinidog Mark Drakeford: "Mae'n addas ein bod ni heddiw yn cofio JPR Williams ar y cae rygbi ond hefyd y cyfraniad aeth ymlaen i wneud i'r GIG yng Nghymru am gymaint o flynyddoedd."

Mae llywydd y Senedd, Elin Jones, hefyd wedi talu teyrnged: "Nid oes angen cyfenwau ar rai pobl, maent yn dod yn chwedl yn eu hoes - diolch JPR am yr atgofion."