Sut gall pleidiau annog mwy o ferched i sefyll mewn etholiadau?

Fe wnaeth Bethan Sayed roi'r gorau iddi fel aelod o'r Senedd er mwyn treulio amser â'i mab

Fe allai rhoi diwedd ar etholiadau dirybudd ddenu mwy o fenywod i fyd wleidyddiaeth, medd un cyn-aelod o Senedd Cymru.

Fe benderfynodd Bethan Sayed roi'r gorau iddi yn ystod etholiad diwetha'r Senedd er mwyn treulio amser gyda’i mab newydd anedig.

Mae hi'n dweud y gallai pleidiau gefnogi merched yn well drwy gynllunio etholiadau ymhell o flaen llaw.

Roedd cyhoeddiad Rishi Sunak o’r etholiad cyffredinol yn annisgwyl i nifer, gan gynnwys rhai yn ei blaid ei hun.

Fe allai Cymru weld mwy o gydbwysedd ymhlith ei ASau am y tro cyntaf ym mis Gorffennaf, wrth i bolau piniwn awgrymu y gall hanner yr ASau newydd fod yn ferched.

Ond mae ymgyrchwyr o’r farn bod angen gwneud mwy, gan mai llwyddiant posib Llafur a llai o etholaethau fyddai’n gyfrifol am y cydbwysedd.

“Yn aml, mae’r pleidiau’n ymateb ar frys,” meddai Bethan Sayed.

“’Sut allwn ni ddod o hyd i ferched i lenwi rhestr penodol, fel ein bod ni’n edrych yn well... yn hytrach na’u bod nhw’n meddwl yn strategol am pam mai’r ferch honno yw’r ymgeisydd gwell dros yr ardal honno, dros y gymuned honno?"

Bydd pleidiau sy’n dibynnu ar unigolion i gynnig eu hunain fel ymgeiswyr yn ei gweld hi’n anoddach denu merched i'r gystadleuaeth, medd Ms Sayed.

“Os ewch chi i siarad â merched, fe fyddan nhw’n ansicr a bydd diffyg hyder ganddynt.

"Fe fyddan nhw’n cwestiynu a oes digon o amser ganddyn nhw i gymryd rhan. Mae’n lun cymhleth, a nid yr unigolyn ddylai fod yn gyfrifol am ddelio â'r peth.

“’Dw i'n teimlo mai’r strwythurau a sefydliadau gwleidyddol dylai fod yn gyfrifol am gefnogi menywod a gwahanol bobl o wahanol gymunedau i roi eu hunain ‘mlaen, fel eu bod nhw’n teimlo fod y broses o sefyll mewn etholiad yn cynnig hyder a chefnogaeth iddyn nhw.”

'Dim digon yn cael ei wneud o ran cydraddoldeb'

Mae angen mwy o ymdrech o fewn pleidiau i wneud San Steffan yn fwy cydradd, medd Cathy Owens

Dywedodd Cathy Owens o gwmni ymgynghori gwleidyddol, Deryn bod eu hymchwil yn awgrymu y byddai Cymru yn ethol nifer “gweddol” o ASau benywaidd ond bod angen i bleidiau wneud yn well fyth.

“Ry’n ni’n gwybod y bydd siŵr o fod 15 neu 16 ASau benywaidd allan o’r 32, a dyw hynny ddim yn wael o gwbl,” meddai.

“Ond mae hynny achos bod gan Lafur record da iawn yn ddiweddar ar gydraddoldeb rhywedd, ac maen nhw am ennill llawer o seddi.

"Dyw rhai o’r pleidiau eraill ddim yn gwneud cystal.”

'Dydyn ni ddim yn gwneud digon'

“Er mwyn newid sefydliadau ar bob lefel, mae’n rhaid gweithredu’n uniongyrchol,” medd Ms Owen.

“Mae’n rhaid cael effaith bositif ar gydraddoldeb ar hyd y pleidiau, a nid dim ond ynghylch rhywedd. Ry’n ni hefyd yn siarad am bobl o gefndiroedd ethnig leiafrifol, ymgeiswyr ag anableddau. Dydyn ni ddim yn gwneud digon er mwyn cael cynrychiolwyr mwy cydradd yn San Steffan.”

Yn y Senedd, mae Llywodraeth Cymru yn ceisio cyflwyno cwota rhywedd, lle byddai’n rhaid i bleidiau gael o leiaf 50% o’u hymgeiswyr yn ferched.

Byddai "problem gyda democratiaeth" pe bai pleidiau gwleidyddol yn atal pobl rhag pleidleisio dros y math o ymgeiswyr yr oedden nhw am eu hethol, yn ôl athro gwleidyddiaeth ym Mhrifysgol Caerwysg.

"Fe ofynnon ni i dros 2,000 o bobl am eu barn ar gynrychiolaeth merched [yn San Steffan]," meddai'r athro Susan Banducci.

"Mae'n glir o'r ymateb i'r arolwg fod dros ddau draean o'r sampl eisiau gweld mwy o ferched wedi'u cynrychioli.

"Roedden nhw'n cytuno ei fod e'n bwysig."

Roedd gan y 2,000 o bobl gafodd eu holi wahanol gredoau gwleidyddol, yn ôl yr athro Banducci, ac fe gawson nhw eu dewis er mwyn adlewyrchu "y cyhoedd ym Mhrydain".

Roedd y sampl o'r farn mai'r pleidiau – am beidio â dewis a chefnogi merched – yn ogystal â'r cyfryngau oedd ar fai am ddiffyg amrywiaeth mewn gwleidyddiaeth.

"Wrth ofyn pam eu bod nhw am weld mwy o ferched yn cael eu hethol, yr ateb mwyaf cyffredin oedd eu bod nhw am i leisiau merched gael eu cynrychioli i'r un raddau â lleisiau dynion yn San Steffan.

"Fe wnaethon ni hefyd ofyn a oedden nhw'n meddwl fyddai cydraddoldeb yn gwella cydweithio yn San Steffan, ond prin yr oedden nhw'n cytuno â hynny."

Beth oedd ymateb y pleidiau?

Mae bron i 50% o ymgeiswyr Llafur Cymru yn ferched, medd llefarydd ar ran y blaid.

"Mae'r blaid Lafur yn cydnabod yr angen i sicrhau bod ein ymgeiswyr yn adlewyrchu'r gymdeithas maen nhw'n gobeithio'i chynrychioli."

Ychwanegodd fod y blaid yn falch o'u cynllun arweinyddiaeth i gynyddu nifer yr arweinwyr du o fewn y blaid, a'u bwriad i greu cronfa fyddai'n cynnig hyfforddiant i aelodau du, asiaidd ac ethnig leiafrifol o'r blaid a'r undebau i'w helpu i ddatblygu.

Dywedodd llefarydd ar ran y Ceidwadwyr Cymreig eu bod yn "gweithio'n galed drwy Women2Win a Sefydliad Menywod y Ceidwadwyr i annog merched i sefyll ar bob lefel".

"Dylai ymgeiswyr gael eu dewis ar sail pa mor deilwng ydyn nhw fel ein bod ein cael y person gorau i gynrychioli pobl leol ym mhob rhan o Gymru."

Fe ddywedodd llefarydd ar ran Plaid Cymru fod "ymgeiswyr benywaidd gennym ni yn yr etholaethau ry'n ni fwyaf tebygol o'u hennill" a'u bod am i'w hymgeiswyr adlewyrchu amrywiaeth Cymru.

"Ond, rydyn ni'n cydnabod bod llawer mwy i'w wneud er mwyn gwella cynrychiolaeth.

"I'r diben hwn, ry'n ni wedi cefnogi deddfu i gynyddu amrywiaeth yn etholiadau'r Senedd ac fe fyddan ni'n datblygu cynlluniau mentora i gefnogi ymgeiswyr o gefndiroedd sydd wedi'u tan-gynrychioli cyn 2026."

Dywedodd Reform UK nad oedd y blaid wedi ystyried unrhyw beth wrth ddewis ymgeiswyr oni bai am "ai'r person hwn yw'r dewis gorau i gynrychioli'r blaid?"

"Ni ddylai gwahaniaethu positif fod yn rhan o gymdeithas lle mae pawb yn gydradd," meddai'r llefarydd.

Gofynnodd BBC Cymru i'r Democratiaid Rhyddfrydol am ymateb.