Diffyg cymorth dementia 'wedi synnu' pâr priod o Gaernarfon

Mae Moira Owens o Gaernarfon yn gofalu am ei gŵr, Idwal ers sawl blwyddyn

Mae'r Gymdeithas Alzheimer's yn galw ar weinidogion i wneud dementia yn flaenoriaeth, ac yn dweud bod y system yn "methu pobl".

Mae ymchwil gan y gymdeithas yn awgrymu nad yw un o bob pump o bobl sy'n cael eu heffeithio gan ddementia yn cael unrhyw gefnogaeth.

O ganlyniad, maen nhw am weld gweinidogion yn cyflwyno cynllun gweithredu newydd i fynd i'r afael â'r mater.

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio ar gynllun o'r fath, a bydd yn ymgynghori arno cyn diwedd y flwyddyn.

Dywedodd Moira Owens na chafodd hi gefnogaeth ar ôl cael gwybod gan feddyg fod gan Idwal y cyflwr

Ar ôl 54 mlynedd o briodas, mae gan Idwal Owens a'i wraig Moira o Gaernarfon atgofion oes.

Ond chwe blynedd yn ôl, cafodd Mr Owens ddiagnosis o ddementia fasgwlaidd - math o ddementia sy'n arwain at ddirywiad cynyddol mewn gallu meddyliol.

Ond pan gafodd Idwal ddiagnosis, mae Moira'n dweud iddi gael ei gadael i fwrw ymlaen heb unrhyw gymorth ar ôl cael gwybod gan feddyg fod gan ei gŵr y cyflwr.

'Wedi fy synnu'

"Dywedodd yr ymgynghorydd: 'O ie, mae gan eich gŵr ddementia fasgwlaidd' ac nid o'n i wir yn barod am hynny," meddai Moira.

"Doeddwn i ddim wedi meddwl dim am ddementia.

"Felly dywedais wrtho 'beth wyt ti'n mynd i'w roi iddo?', 'o na, alla i ddim rhoi dim iddo,' meddai.

"'Felly beth ydw i fod i'w wneud?', 'o, byddwn ni'n rhoi taflenni i ti'."

Ychwanegodd Moira i'r staff roi "lwmp o daflenni i mi, ac yna ffarwelio, ysgwyd llaw ag allan drwy'r drws. Wel, roeddwn i wedi fy synnu mewn gwirionedd".

Mae Idwal a Moira wedi priodi ers 54 mlynedd

Gofynnodd Cymdeithas Alzheimer's, sy'n cefnogi pobl â phob math o ddementia, i bobl â'r cyflwr, ynghyd â'r rhai sy'n gofalu amdanyn nhw ledled Cymru, Lloegr a Gogledd Iwerddon am faint o gefnogaeth maen nhw'n ei derbyn.

Mae'r arolwg yn nodi:

• Nad oedd 20% wedi cael unrhyw gefnogaeth ar ôl diagnosis.

• Dim ond 29% a ddywedodd fod gofal sy'n gysylltiedig â dementia yn hawdd ei gael.

• Tra bod 40% o bobl â dementia wedi dweud eu bod yn teimlo cywilydd ac yn teimlo bod y cyflwr wedi'i stigmateiddio.

"Mae gennym gyfle enfawr i wneud gwahaniaeth mawr iawn i bobl sy'n byw gyda dementia," medd Gemma Roberts

Dywed Gemma Roberts o'r Gymdeithas Alzheimer's: "Mae yna lawer o bobl sy'n cael eu gadael lawr gan y system ac mae'r system yn methu pobl.

"Rydym yn sôn am fuddsoddi arian i helpu pobl i fyw'n dda yn eu cartrefi am yn hirach."

Mae'r gymdeithas eisiau i weinidogion gyflwyno Cynllun Gweithredu Dementia newydd i Gymru, ar ôl i'r un diwethaf ddod i ben dair blynedd yn ôl.

Ychwanegodd Ms Roberts: "Mae gennym gyfle enfawr i wneud gwahaniaeth mawr iawn i bobl sy'n byw gyda dementia.

"Mae gennym dystiolaeth newydd. Mae gennym ymchwil newydd. Mae yna bethau go iawn y gallwn eu gwneud i wneud gwahaniaeth pendant."

Mae Dr Gary Christopher yn poeni am y ffordd y mae arian ymchwil yn cael ei wario

Yr wythnos hon daeth i'r amlwg y gallai prawf gwaed newydd ar gyfer clefyd Alzheimer's fod yn chwyldroadol i gael diagnosis.

Ond mae rhai arbenigwyr, fel Dr Gary Christopher o Brifysgol Abertawe, yn dweud eu bod yn poeni bod llawer o'r arian ymchwil yn cael ei wario ar chwilio am ffyrdd o wella pobl - yn hytrach na chanolbwyntio ar bobl sydd â'r cyflwr ar hyn o bryd.

"Mae llawer o'r arian ymchwil yn tueddu i fynd tuag at driniaeth a cheisio dod o hyd i iachâd yn hytrach na thwnelu'r arian hwnnw i arferion a allai fod o gymorth nawr," meddai Dr Christopher.

"Mae llawer o'r arian yn ymwneud ag achosion o ddementia yn y dyfodol, ond mae angen i ni helpu pobl nawr, oherwydd mae'n hanfodol bwysig helpu pobl i fyw'n dda a byw'n annibynnol cymaint â phosibl gyda'r cyflwr."

'Wedi ymrwymo i ddatblygu cynllun newydd'

Dywed Llywodraeth Cymru: "Rydym wedi ymrwymo i ddatblygu Cynllun Gweithredu Dementia newydd i Gymru, sy'n adeiladu ar y cynllun presennol.

"Byddwn yn ymgynghori ar ddiwedd y flwyddyn i lywio ei ddatblygiad, a fydd yn tynnu ar brofiad pobl â dementia a'u teuluoedd.

"Mae dementia yn fater iechyd a gofal cymdeithasol sylweddol sy'n effeithio nid yn unig ar y rhai sy'n byw gyda dementia, ond ar eu teuluoedd, eu ffrindiau a'u gofalwyr."

Dilynwch Cymru Fyw ar Facebook, X, Instagram neu TikTok.

Anfonwch unrhyw syniadau am straeon i [e-mail] neu cysylltwch drwy WhatsApp ar 07709850033.

Lawrlwythwch yr ap am y diweddaraf o Gymru ar eich dyfais symudol.