Cyllideb: £1.7bn ac arian diogelu tomenni glo i Gymru

Dywedodd Rachel Reeves fod y wlad wedi pleidleisio o blaid "newid" ar 4 Gorffennaf yn yr etholiad cyffredinol

Bydd Llywodraeth Cymru yn derbyn £1.7bn ychwanegol fis Ebrill nesaf, yn yr hyn a alwodd y canghellor Llafur y “cynnydd ariannol mwyaf mewn termau real ers datganoli”.

Yn ei chyllideb, cyhoeddodd Rachel Reeves hefyd £25m tuag at fesurau cynnal a chadw a diogelwch ar gyfer tomenni glo segur yng Nghymru.

Cadarnhaodd Llywodraeth y DU gefnogaeth i ddau brosiect hydrogen electrolytig yng Nghymru, yn Aberdaugleddau a Phen-y-bont ar Ogwr, i gefnogi cynhyrchu hydrogen carbon isel.

Dywedodd Ms Reeves ei bod yn "hynod falch o fod y canghellor benywaidd cyntaf" wrth gyhoeddi cyllideb gyntaf Llafur yn San Steffan ers bron i 15 mlynedd.

Wrth godi trethi o £40bn, dywedodd y byddai unrhyw ganghellor yn “wynebu’r un realiti,” meddai, a byddai unrhyw “ganghellor cyfrifol yn gweithredu”.

Beth sydd wedi'i gyhoeddi?

Yr £1.75bn ychwanegol mewn arian canlyniadol i Lywodraeth Cymru yn 2025-26 yw'r cynnydd mwyaf ers datganoli (ddim yn cyfrif am chwyddiant). Mae llawer o hyn wedi’i ysgogi gan gynnydd mawr yng nghyllid y GIG ar gyfer Lloegr.

Mae dros 2,500 o hen domenni glo yng Nghymru, gan gynnwys 350 sy’n cael eu hystyried yn rai risg uchel, a chyhoeddodd Ms Reeves £25m i'w diogelu.

Mae Llywodraeth Cymru wedi galw ers blynyddoedd ar Lywodraeth y DU i ariannu’r gwaith o’u diogelu, gan amcangyfrif cost o ryw £500m dros 15 mlynedd.

Fel y cyhoeddwyd ddydd Mawrth, dywedodd y canghellor y bydd y Cyflog Byw Cenedlaethol ar gyfer pobl 21 oed neu hŷn yn codi 6.7% o £11.44 yr awr i £12.21 o fis Ebrill nesaf.

Yn ogystal, bydd yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol yn codi ar gyfer pobl rhwng 18 ac 20 oed o £8.60 i £10.

Prentisiaid fydd yn cael yr hwb cyflog mwyaf, gyda chyflog fesul awr yn cynyddu o £6.40 i £7.55.

Dywedodd y canghellor y bydd yn rhewi treth tanwydd y flwyddyn nesaf ac y bydd yn cynnal y toriad presennol o 5c am flwyddyn arall hefyd.

Ni fydd trethi uwch yn y pympiau petrol y flwyddyn nesaf, meddai.

Ymhlith y cyhoeddiadau eraill, dywedodd Ms Reeves:

• rhagwelir y bydd gwariant ar bensiwn y wladwriaeth yn codi 4.1% yn 2025-26 – hynny yw cynnydd o £470 ar gyfer dros 12 miliwn o bensiynwyr yn y DU.

• bydd y lwfans gofalwr yn cynyddu o £81.90 yr wythnos i'r hyn sy'n cyfateb i 16 awr ar y cyflog byw cenedlaethol yr wythnos. Gall gofalwr bellach ennill dros £10,000 y flwyddyn wrth dderbyn y lwfans. Bydd hyn yn caniatáu iddynt "gadw mwy o'u harian", meddai.

• bydd treth enillion cyfalaf (Capital Gains Tax) yn cynyddu. Codir y dreth hon ar elw a wneir o werthu asedion megis ail gartref neu fuddsoddiadau, gan gynnwys cyfranddaliadau. Bydd cyfradd is treth enillion cyfalaf yn codi o 10% i 18%, a’r gyfradd uwch o 20% i 24%.

• bydd yn lleihau gwariant gwastraffus, meddai, ac yn gosod targed arbedion cynhyrchiant o 2% ar gyfer adrannau'r llywodraeth.

• o 2028-29 bydd trothwyon treth personol yn cael eu huwchraddio yn unol â chwyddiant unwaith eto.

• bydd £11.8bn i ddioddefwyr y sgandal gwaed heintiedig, a £1.8bn i ddigolledu dioddefwyr sgandal Swyddfa’r Post.

Dywedodd Ms Reeves y bydd yn ymestyn y rhewi ar y trothwy treth etifeddiant am ddwy flynedd arall hyd at 2030.

Mae hynny’n golygu y gellir etifeddu’r £325,000 cyntaf o unrhyw ystâd yn ddi-dreth, gan godi i £500,000 os yw’r ystâd yn cynnwys preswylfa a drosglwyddir i ddisgynyddion uniongyrchol, a £1m pan drosglwyddir lwfans di-dreth i briod neu bartner sifil.

O fis Ebrill 2026, bydd yr £1m cyntaf o asedau busnes ac amaethyddol cyfun yn parhau i ddenu dim treth etifeddiant o gwbl, ond ar gyfer asedau dros £1m, bydd treth etifeddiant yn berthnasol gyda rhyddhad o 50%, ar gyfradd weithredol o 20%, meddai.

Dywedodd bod y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn rhagweld y bydd chwyddiant prisiau defnyddwyr yn 2.5% ar gyfartaledd eleni, 2.6% yn 2025, yna 2.3% yn 2026, 2.1% yn 2027, 2.1% yn 2028 a 2.0% yn 2029.

Ar HS2 - y prosiect rheilffyrdd cyflym newydd i gysylltu de a gogledd Lloegr - doedd dim sôn am wariant canlyniadol yng Nghymru pan ddywedodd Ms Reeves ei bod yn ymrwymo'r arian i ddechrau gwaith twnelu i Euston yn Llundain.

Mae HS2 wedi bod yn destun dadleuol yng Nghymru ers ei gyhoeddi.

Felly does dim ceiniog ychwanegol yn dod i Gymru yn ei sgil, er gwaetha’r biliynau o wariant arno yn Lloegr.

Cyn y gyllideb, roedd Prif Weinidog Cymru Eluned Morgan wedi mynnu nad yw ei llywodraeth wedi “ildio” yn y frwydr honno.

'Effaith ddinistriol' yng Nghymru

Dywedodd arweinydd y Ceidwadwyr yn Senedd Cymru, Andrew RT Davies, y bydd y gyllideb "yn cael effaith ddinistriol yng Nghymru".

Dywedodd bod y gyllideb "wedi’i seilio ar gadw pensiynwyr yn oer y gaeaf hwn, a bydd y cynnydd mewn yswiriant gwladol yn dreth swyddi hynod ddinistriol i economi Cymru sydd eisoes yn ei chael hi’n anodd ar ôl degawdau o reolaeth Llafur".

“Nid oes neb yn synnu bod Llywodraeth Lafur y DU wedi torri rhyddhad ardrethi busnes, yn union fel y maent wedi’i wneud yng Nghymru, gan brofi ymhellach mai record affwysol Llywodraeth Lafur Cymru yw’r glasbrint ar gyfer plaid Keir Starmer.

"Ac yn union fel eu hymosodiad ar gymunedau gwledig yng Nghymru, nawr mae newid Llafur i reolau treth etifeddiant mewn perygl o arwain at ddiwedd y fferm deuluol."

Dywedodd llefarydd Plaid Cymru ar y Trysorlys, Ben Lake AS "nad oes fawr o newyddion da i Gymru".

Meddai, “er gwaethaf addo y byddai’r rhai sydd â’r ysgwyddau ehangaf yn talu eu cyfran deg, bydd newidiadau i yswiriant gwladol cyflogwyr yn cael effaith anghymesur ar fusnesau sy’n cyflogi gweithwyr ar gyflog is, a fydd yn cael effaith ar bobl ledled Cymru.

"Bydd newidiadau i ryddhad eiddo amaethyddol yn tanseilio’r model fferm deuluol sydd wrth galon amaethyddiaeth Cymru.

“Ni fydd y cynnydd i grant bloc Cymru yn ail-gydbwyso setliad cyllidol Cymru. Mae cynghorau Cymru yn unig yn wynebu bwlch o £559m yn y gyllideb yn 2025-26.

"Er gwaethaf addo ‘mynd i’r afael â HS2’, methodd y Canghellor â chyflwyno’r biliynau sy’n ddyledus i Gymru."