Cymoedd y de: 'Ardal ôl-ddiwydiannol fwyaf difreintiedig y DU'

Mae wedi bod yn her i ddenu arian newydd i'r cymoedd yn lle'r arian oedd yn arfer dod o'r Undeb Ewropeaidd, medd yr adroddiad

Mae'n bosib mai cymoedd y de yw'r mwyaf difreintiedig o holl ardaloedd ôl-ddiwydiannol y Deyrnas Unedig.

Mae adroddiad newydd gan Gynghrair Cymunedau Diwydiannol Cymru yn dweud bod angen mwy o swyddi o ansawdd yn nes at gartrefi pobl, a sicrhau gwell cysylltiadau trafnidiaeth.

Yn ôl Llywodraeth Cymru maen nhw'n cefnogi "amrywiaeth o fuddsoddiadau a rhaglenni datblygu economaidd" yn y rhanbarth.

Mae'r adroddiad 'Y Camau Nesaf i'r Cymoedd' yn dweud bod yr ardal yn ei chael hi'n anodd i ddenu buddsoddiad a swyddi i'r cymoedd, yn enwedig ers colli arian yr Undeb Ewropeaidd.

Mae'n dadlau bod y cynlluniau ariannu a ddaeth yn lle hynny werth llawer llai.

'Y dystiolaeth yn boenus'

Mae Cynghrair Cymunedau Diwydiannol Cymru yn cynnwys cynrychiolwyr o awdurdodau lleol ar hyd y de - o Sir Gaerfyrddin yn y gorllewin i Dorfaen yn y dwyrain.

Yn ôl cyfarwyddwr y Gynghrair yng Nghymru, Meirion Thomas, roedden nhw wedi "synnu i ba raddau roedd y cymoedd yn ymddangos gymaint yn waeth eu byd na'r ardaloedd coalfields eraill trwy Brydain.

"Roedden ni'n gwybod bod problemau gyda ni, ond roedd e'n boenus i weld y dystiolaeth.

"Felly roedd yn rhaid gofyn i'n gilydd os yw'r sefyllfa mor ddrwg, beth dylen ni wneud i wella pethau yn y cymoedd."

Mae miloedd yn gorfod teithio o'r cymoedd i fynd i'r gwaith, ond mae bron i 20% o'r bobl rhwng 16 a 64 oed heb waith, ac yn derbyn budd-daliadau

Mae'r adroddiad yn dweud bod denu swyddi i'r cymoedd yn anodd gyda dim ond 46 o swyddi am bob 100 o drigolion oed gweithio.

Mae'n dweud bod degau o filoedd yn gorfod teithio mas o'r cymoedd i fynd i'r gwaith - rhai yn teithio am dros awr - a bod bron i un o bob pump o bobl rhwng 16 a 64 oed heb waith, ac yn derbyn budd-daliadau.

Ers tranc y diwydiant glo dros 30 mlynedd yn ôl, mae pryderon wed bod am sefyllfa economaidd y cymoedd, ac yn ôl yr economegydd, yr Athro Dylan Jones-Evans, mae'n "drist iawn gweld y sefyllfa" sy'n cael ei amlinellu yn yr adroddiad hwn.

"Mae 'na biliynnau o arian wedi cael ei glustnodi yn y gorffennol, i drio codi lefel y cymoedd a trio creu swyddi, ond mae'n glir dydi hynny heb weithio i fyny i rŵan.

"Hefyd oherwydd mae'r arian Ewropeaidd yna wedi mynd, mae'n edrych fel bod Llywodraeth Cymru ac asiantaethau eraill wedi tynnu llygaid off y bêl...

"Mae'n glir mae'r problemau oedd yna 20 mlynedd yn ôl - yr un problemau sydd yno heddiw."

Dyw sefyllfa economaidd y cymoedd heb wella er gwaethaf ymdrechion dros sawl blwyddyn, medd yr Athro Dylan Jones-Evans

Yng Nghlynrhedynog yn y Rhondda Fach, mae'r Siop Fach Sero ar y stryd fawr - menter gymunedol sy'n cynnig gwasanaeth ail-lenwi, a chaffi, agorodd bum blynedd yn ôl.

"O'n i'n meddwl bydde fe'n dalced caled o'r cychwyn cynta'," meddai un o'r cyfarwyddwyr, Dafydd Rogers.

"Mae lot fawr o'r siopau ar y stryd fawr yng Nglynrhedynog yn stryglo tipyn bach erbyn hyn.

"Bedair blynedd yn ôl, o'n ni ar agor chwe diwrnod yr wythnos. Erbyn hyn ni lawr i bedwar diwrnod er mwyn arbed costau staffio ac yn y blaen.

"Mae nifer o siopau ar gau ar ddydd Sadwrn - dy'n ni ddim ar agor ar ddydd Sadwrn - felly mae'r stryd fawr wedi mynd yn dipyn o le tawel."

Roedd Dafydd Rogers wedi rhagweld talcen caled ers dyddiau cynnar agor Siop Fach Sero yng Nghlynrhedynog

Mae'r adroddiad yn galw am sicrhau bod cyllid yn dal i gyrraedd yr ardal, gan roi pwyslais ar gefnogi busnesau yn y sector gweithgynhyrchu.

Mae 'na alw hefyd am system brentisiaethau sy'n gweithio i sicrhau cyfleoedd i bobl ifanc, ac i gyflymu amseroedd teithio, gan fanteisio ar ffordd newydd yr A465, Ffordd Blaenau'r Cymoedd, gafodd ei chwblhau fel ffordd ddeuol yn ddiweddar.

Daeth gwaith ar yr A465 - ffordd Blaenau'r Cymoedd - i ben ddiwedd Mai eleni

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru eu bod yn "gweithio i gefnogi amrywiaeth o fuddsoddiadau a rhaglenni datblygu economaidd ar draws cymoedd de Cymru er mwyn sicrhau mwy o swyddi a thyfiant economaidd hirdymor i'w cymunedau.

"Mae hyn yn cynnwys y rhaglen uchelgeisiol Tech Valleys, sydd wedi ymrwymo dros £44 miliwn i brosiectau hyd yma ac sy'n gweithio i drawsnewid economi'r cymoedd i fod yn ganolfan ar gyfer datblygu technolegau newydd mewn diwydiant blaengar."

Dywedodd Llywodraeth y DU eu bod yn gweithio "law yn llaw â llywodraeth Cymru i yrru twf a chyfleoedd i bobl sy'n gweithio".

Mae Cynghrair Cymunedau Diwydiannol Cymru yn cydnabod nad oes 'na ateb hawdd, ond yn galw ar lywodraethau gwahanol ac asiantaethau i weithio ar gynlluniau tymor hir.

"Dyma mae pobl y cymoedd yn haeddu," meddai Meirion Thomas.

"Mae'r bobl sy'n byw yno wedi aros yno, a nawr mae'n amser i ddweud allwn ni neud yn well i'r cymoedd."

Dilynwch Cymru Fyw ar Facebook, X, Instagram neu TikTok.

Anfonwch unrhyw syniadau am straeon i [e-mail] neu cysylltwch drwy WhatsApp ar 07709850033.

Lawrlwythwch yr ap am y diweddaraf o Gymru ar eich dyfais symudol.