Ail Ryfel Byd: Cofio damwain awyren ar y Preselau

Bu farw chwech allan o'r wyth criw yma yn 1944

Ar 19 Medi 1944 fe glywodd trigolion Mynachlog-ddu sŵn byddarol damwain awyren o gyfeiriad y Preselau.

Fe darodd awyren fomio y Liberator, a oedd wedi'i lleoli yng Nghernyw, yn erbyn y bryniau gerllaw.

Bu farw chwech o filwyr yr Awyrlu a chafodd tri eu hanafu.

80 mlynedd ers y digwyddiad mae pobl leol wedi bod yn cerdded i safle'r ddamwain i gofio'r dioddefwyr.

Malcolm Cullen (chwith) a John Evans yw sefydlwyr y Pembrokeshire Aviation Group

Cafodd y Pembrokeshire Aviation Group ei sefydlu 40 mlynedd yn ôl i gofio’r digwyddiad ac i drefnu plac ar safle’r ddamwain.

“Rydym yn falch ein bod wedi gallu gosod cofeb yma 40 mlynedd yn ôl. Gall cerddwyr ddod ar draws hyn, i fyfyrio ar yr enwau a gweld bod rhywbeth erchyll wedi digwydd yma,” medd John Evans, sefydlydd y grŵp.

Ychwanegodd: “Wrth i’r blynyddoedd fynd yn eu blaenau a’r Ail Ryfel Byd yn diflannu i'r llyfrau hanes mae’n bwysig bod gennym ni bethau fel hyn yma.”

Yn ôl Hefin Wyn mae’r digwyddiad yn rhan o “gof gwerin yr ardal”

Yn ôl Hefin Wyn, hanesydd lleol, mae’r digwyddiad yn rhan o “gof gwerin yr ardal”.

“Mae rhai pobl leol yn cofio bod hi’n noson ffair Maenclochog ac wrth i rai ohonyn nhw fynd adref am 11 o’r gloch dyma nhw’n gweld pelen mawr o dân yn dod o’r mynydd.

“Mae’n syndod wrth edrych lawr fan hyn does dim eithin grug, porfa na dim byd wedi tyfu lle glaniodd yr awyren,” meddai.

Cafodd gwasanaeth ei gynnal ar safle'r ddamwain ddydd Iau

Mae’n debyg pe bai'r awyren wedi bod yn hedfan ychydig droedfeddi'n uwch y byddai'r ddamwain wedi ei hosgoi.

Doedd y criw, o dan arweiniad Stan Kearney yn St Eval yng Nghernyw, ddim ar ddyletswydd y diwrnod hwnnw ond fe gawson nhw gynnig llong danfor ar gyfer ymarfer.

Doedd dim modd defnyddio’r llong danfor ac felly fe benderfynon nhw hedfan yr awyren EV881.

Fe blymiodd yr awyren EV881 i Garn Bica

Aeth holl aelodau'r criw ar yr awyren ar fyr rybudd, gan adael un - Danny Quinn - ar ôl drwy gamgymeriad.

Flynyddoedd wedyn, soniodd Quinn am ei euogrwydd gan ddweud: "Y bore wedyn sylweddolais nad oedd y criw wedi dychwelyd ac ro'n i methu deall beth oedd wedi digwydd.

"Wedyn dyma ffrind yn dweud wrthai bod criw Stan Kearey wedi cael damwain ym mryniau Cymru."

Roedd y Swyddog Gwarant, Stan Kearney, wedi priodi dair wythnos ynghynt.

Mae rhai o’r criw wedi’u claddu ym Mynwent City Road yn Hwlffordd, gan gynnwys y Swyddog Gwarant, Billy Soroski; y Rhingyll John Duncan Boyd o Ganada, a dau o griw’r Awyrlu - y Rhingyll Hedfan Robert Evans a’r Rhingyll Albert Humphries.

Yn 19 oed Albert Humphries oedd yr ieuengaf o’r criw

Ar y pryd nododd cofnodion mis Medi llyfr y sgwadron: "Am tua 22:50 o’r gloch ar Fedi 19, yn ystod oriau’r nos hedfanodd awyrennau EV881, dan arweiniad W/O Kearey, i gopa bryn 4 milltir i’r gogledd ddwyrain o Faenclochog, De Cymru.

"Aeth yr a/c ar dân a lladdwyd W/O Kearey a phedwar o'r criw; bu farw un arall yn yr ysbyty a chafodd y tri arall eu hanafu a'u cadw yn yr ysbyty.

"Credir mai camgymeriad mordwyo oedd achos y ddamwain wrth i'r criw gael eu briffio i fynd ymlaen i ymarfer 'Oasthouse' trwy'r Smalls Light'."