Y Frenhines Elizabeth II yng Nghymru

Yn ystod ei theyrnasiad daeth y Frenhines Elizabeth II ar ymweliadau cyson â Chymru er mwyn cyflawni dyletswyddau cyhoeddus.

Dros gyfnod o dros 70 mlynedd gwelodd newidiadau mawr yng Nghymru.

Un o'r newidiadau mwyaf oedd datganoli, ac ym mis Mai 1999 teithiodd i Fae Caerdydd ar gyfer agoriad swyddogol y Cynulliad Cenedlaethol.

Wrth arwyddo argraffiad arbennig o Ddeddf Llywodraeth Cymru, dywedodd y byddai'r Cynulliad yn pontio i'r dyfodol a'i fod yn arwydd o gychwyn a chyfle.

Y Frenhines ar ymweliad â Chaernarfon yn 2010

Ar 1 Mawrth 2006 agorodd adeilad newydd Y Senedd.

Ond roedd yna wrthwynebiad hefyd i'r Frenhiniaeth, gyda sawl protest yn ystod ymweliadau brenhinol.

Urddo i'r Orsedd

Roedd Cymru'r 50au, ar ddechrau teyrnasiad y Frenhines, yn lle gwahanol iawn.

Ym mis Chwefror 1952 bu farw'r Brenin George VI, ac fe gafodd pobl Cymru gyfle cynnar i weld y Frenhines newydd wrth iddi agor Argae Claerwen ym Mhowys ym mis Hydref 1952 er mwyn darparu dŵr i bobl Birmingham.

Un o ymddangosiadau cyntaf Elizabeth II fel Brenhines oedd agor Argae Claerwen ym Mhowys

Ond roedd hi eisoes yn gyfarwydd â Chymru, ei phobl a'i thraddodiadau.

Yn Eisteddfod Genedlaethol Aberpennar, 1946, a hithau'n dywysoges, cafodd ei derbyn yn aelod o Orsedd y Beirdd. Ei henw barddol oedd Elizabeth o Windsor.

Ond dywedodd yr Archdderwydd Myrddin ap Dafydd cyn Eisteddfod Genedlaethol Sir Conwy yn 2019 nad oedd y Frenhines yn aelod o'r Orsedd bellach.

Dywedodd fod hynny oherwydd newid i gyfansoddiad y sefydliad yn 2006, oedd yn dweud bod rhaid i bawb sy'n aelod allu siarad Cymraeg.

Cafodd y Frenhines ei derbyn i Orsedd y Beirdd yn 1946, a hithau'n dywysoges

Yn 1966, 20 mlynedd yn ddiweddarach, dychwelodd i gymoedd y de wedi trychineb Aberfan.

Cydymdeimlodd â theuluoedd y 144 o bobl - y mwyafrif yn blant - a fu farw wedi i domen lo lithro i lawr ochr mynydd gan gladdu'r ysgol gynradd.

Dychwelodd i'r pentref ar dri achlysur wedi hynny, ac yn ystod blwyddyn y Jiwbilî Ddiemwnt yn 2012 agorodd ysgol gynradd newydd yno - Ysgol Gynradd Ynysowen.

Yr arwisgiad

Mae'n debyg mai ei hymweliad mwyaf dadleuol â Chymru oedd y seremoni yng Nghastell Caernarfon ar 1 Gorffennaf 1969 i arwisgo'r Tywysog Charles yn Dywysog Cymru.

Y diwrnod cyn yr arwisgo, ffrwydrodd bom yn Abergele a lladdwyd dau ddyn oedd yn ei gario.

Ar ddiwrnod y seremoni, roedd dros 3,000 o heddlu yng Nghaernarfon oherwydd pryderon am brotestiadau.

Ond cynhaliwyd yr arwisgiad heb broblemau, gyda 4,000 o wahoddedigion yn bresennol yn y castell a miloedd yn rhagor y tu allan.

Gwyliodd miliynau ar draws y byd ar y teledu.

Y Frenhines yn arwisgo'r Tywysog Charles yng Nghastell Caernarfon yn 1969

Cafodd y Frenhines groeso mawr yng Nghymru yn ystod dathliadau ei Jiwbilî Arian yn 1977, wrth i gannoedd ymgasglu ar y strydoedd.

Fe ddychwelodd i Gymru yn ystod blwyddyn ei Jiwbilî Aur chwarter canrif yn ddiweddarach, ac yna yn 2012 i nodi ei Jiwbilî Ddiemwnt.

Ymweliadau ag Aberystwyth

Ond doedd y croeso i'r Frenhines yng Nghymru ddim bob amser yn gynnes.

Cafodd ddau brofiad hollol wahanol ar ymweliadau â thref glan môr Aberystwyth.

Yn 1955, bu'n ymweld â bridfa blanhigion yn y brifysgol ac agor adeilad gorffenedig y Llyfrgell Genedlaethol yn swyddogol.

Roedd torfeydd mawr yn aros amdani ar strydoedd y dref.

Fe wnaeth y Frenhines ei hymweliad cyntaf ag Aberfan wyth diwrnod wedi'r trychineb

40 mlynedd yn ddiweddarach, doedd y dorf y tu allan i Neuadd Pantycelyn ddim yno i estyn croeso.

Ymgasglodd tua 200 o fyfyrwyr ar y ffordd tu allan i'r neuadd breswyl.

Wrth i gar y Frenhines basio, fe neidiodd rhai o'r myfyrwyr dros y rhwystrau a rhedeg i'r ffordd.

Am resymau diogelwch, penderfynodd yr heddlu na ddylai'r Frenhines fynd yn ei blaen i agor adran newydd yn y brifysgol yn hwyrach yn y dydd, ac fe gafodd ei hymweliad ei dorri'n fyr.

Dywed mai dyma'r tro cyntaf erioed i hynny ddigwydd ym Mhrydain.

Roedd papur newydd y Western Mail yn feirniadol iawn o'r protestwyr yn Aberystwyth yn 1996

Roedd Aelod Seneddol Ceredigion ar y pryd, Cynog Dafis, yn cofio'r diwrnod.

"Wrth edrych 'nôl, dwi'n tueddu i edmygu pan fydd pobl yn dangos eu safiad yn erbyn ymweliad y Frenhines," meddai.

"Am eu bod nhw'n ei gweld hi'n cynrychioli rhywbeth doedden nhw dim yn ei gymeradwyo, sef brenhiniaeth - system sy'n mynegi braint a rhagorfraint ac etifeddiaeth.

"Bydden nhw'n gweld hynny fel rhan o israddiad Cymru yn ogystal."

Fel trefnydd parti i wrthwynebu'r ymweliad yn Nhafarn y Cŵps, dywedodd Rocet Arwel Jones: "Yr hyn oedd yn dweud fwyaf ynglŷn â'r frenhiniaeth yn 1996 oedd diffyg cefnogaeth pobl Aberystwyth i'r ymweliad.

"Os wnewch chi gymharu'r lluniau o'r ymweliad yn y 50au a'r ymweliad yn y 90au, roedd 'na floeddio ar y strydoedd yn y 50au, ond yn '96 roedden nhw'n denau, denau."

Y Frenhines ar ymweliad â Threherbert yn 1989

Ond dywedodd y Frenhines un tro: "Dwi ddim yn meddwl allwch chi aros yn Llundain drwy'r amser.

"Mae'n rhaid ymweld ag ardaloedd eraill, i weld be sy'n digwydd, i roi anogaeth.

"Dwi'n meddwl bod y posibiliadau o gyfarfod mwy o bobl yn bwysig iawn."

Dros y blynyddoedd agorodd nifer o atyniadau Cymru.

Y Frenhines oedd yn gyfrifol am agor Canolfan y Mileniwm ym Mae Caerdydd ym mis Tachwedd 2004, er i brotest gan y grŵp Tadau Dros Gyfiawnder fygwth tarfu ar y digwyddiad hwnnw.

Yn 2008 agorodd ganolfan hamdden newydd Abertawe, LC.

Y Frenhines Elizabeth II ar ymweliad ag Ystrad Mynach ym mis Ebrill 2014

Yn 2010, aeth y Frenhines a Dug Caeredin i Gaernarfon - y tro cyntaf iddi ymweld â'r dref mewn 35 mlynedd.

Yn ogystal ag ymweld â'r Eisteddfod Genedlaethol, aeth i'r Sioe Frenhinol yn Llanelwedd, ac i nifer o gemau rygbi a dathliadau Dydd Gŵyl Dewi.

Ar ymweliad ag Aberfan a Glyn Ebwy yn 2012 fe dalodd deyrnged i "ysbryd hynod" y Cymry a'u "cryfder".

"Dwi wedi teithio ar hyd a lled Cymru yn ystod y 60 mlynedd ddiwethaf," meddai.

"Mae'r Tywysog Philip a fi wedi rhannu yn eich llawenydd a'ch tristwch yng Nghymru dros y blynyddoedd, ac mae'r ymdeimlad o falchder ac optimistiaeth heb ei hail wedi cael argraff arnom.

"Mae ysbryd arbennig y Cymry i'w weld yma yn y cymoedd heddiw."

Y Frenhines yn ymweld â Senedd Cymru ar 14 Hydref, 2021

Ym mis Hydref 2021, ar ei hymweliad olaf â Chymru, fe agorodd chweched sesiwn y Senedd yn swyddogol mewn seremoni fer ym Mae Caerdydd.

Wrth gloi ei haraith yn y siambr, dywedodd y geiriau canlynol yn Gymraeg: "Diolch o galon."

Cafodd saliwt gynnau ei chynnal yng Nghaernarfon wrth i'r Frenhines droi'n 96 oed ar 21 Ebrill 2022