Adeiladu tai cyngor am y tro cyntaf mewn degawdau

Mae tai cyngor yn cael eu hadeiladu mewn rhannau o Gymru am y tro cyntaf mewn degawdau.

Daw'r genhedlaeth newydd o gartrefi mewn ymateb i brinder tai fforddiadwy.

Mae Llywodraeth Cymru eisiau i gynghorau fanteisio ar reolau newydd sy'n eu galluogi i fenthyca mwy o arian.

Ond mae cyngor mwyaf Cymru, Cyngor Caerdydd, yn dweud y gallai godi mwy o arian pe bai Llywodraeth Cymru yn gadael iddyn nhw godi rhenti.

Adeiladu 'ar gyflymder a graddfa'

Mae gan o leiaf 10 cyngor gynlluniau i adeiladu cartrefi newydd: Caerdydd, Sir Gaerfyrddin, Ynys Môn, Sir Ddinbych, Sir y Fflint, Wrecsam, Powys, Sir Benfro, Abertawe a Bro Morgannwg.

Hyd yn oed gyda channoedd o gartrefi yn cael eu hadeiladu neu eu prynu mewn rhai siroedd, mae'r niferoedd yn is na rhaglenni adeiladu tai cyngor enfawr y 1970au.

Cafodd dros 8,000 o gartrefi cyngor eu codi yng Nghymru yn 1976.

Ond bu dirywiad sylweddol yn yr 80au a'r 90au, a rhwng 2000 a 2018, dim ond 15 y flwyddyn gafodd eu hadeiladu ar gyfartaledd.

Dywedodd Lynda Thorne y byddai gosod rhenti uwch yn creu mwy o incwm i adeiladu cartrefi

Mae cynghorau wedi gallu benthyca mwy i adeiladu cartrefi ers mis Ebrill, pan wnaeth Llywodraeth y DU gael gwared ar y cap ar fenthyca.

Ond mae cap arall gan Lywodraeth Cymru, yn eu hatal rhag codi rhenti yn gynt na chwyddiant.

Dywedodd Pennaeth Tai Cyngor Caerdydd, Lynda Thorne, y byddai rhenti uwch yn creu arian i adeiladu mwy o gartrefi.

Dywedodd: "Yn amlwg, mae angen i ni sicrhau ein bod yn darparu cartrefi fforddiadwy.

"Does dim pwynt adeiladu cartrefi cyngor os yw'r rhent yn rhy uchel ac ni all pobl eu fforddio."

• Dim cartref parhaol am dros 1,000 diwrnod

• Cynllun tai yn 'hybu mewnlifiad'

Dywedodd Gweinidog Tai Llywodraeth Cymru, Julie James, y byddai adolygiad, a fydd yn adrodd yn yr haf, yn edrych ar renti.

"Mae'n gydbwysedd gofalus," meddai.

"Rydym eisiau rhenti sy'n fforddiadwy i bobl. Nid ydym am wthio pobl i dlodi tai."

Galwodd ar gynghorau i adeiladu "ar gyflymder a graddfa", gan fod y cap benthyca wedi ei ddileu.

Mae Cyngor Caerdydd eisiau adeiladu 2,000 o gartrefi

Amddiffynnodd hefyd benderfyniad i ddileu'r hawl i brynu, a gyflwynwyd yn y 1980au o dan Margaret Thatcher.

Mae'r Ceidwadwyr yn dweud bod caniatáu i denantiaid brynu eu cartrefi wedi trawsnewid bywydau miloedd o deuluoedd.

Ond dywedodd Ms Jones: "Gallaf ddangos llawer o leoedd i chi yng Nghymru lle mae tai a arferai fod yn dai cymdeithasol - wedi'u cynnal a'u datblygu'n dda - bellach yn dai rhent preifat, wedi'u cynnal a'u cadw'n wael iawn a gyda rhenti uwch nag yn y sector cymdeithasol."

'Nid yw'n ddigon'

Mae Llywodraeth Cymru am i gwmnïau preifat, cynghorau a chymdeithasau tai adeiladu 20,000 o gartrefi fforddiadwy erbyn 2021.

"Nid yw'n ddigon," meddai Leanne Wood, llefarydd Plaid Cymru ar dai.

Mae ei phlaid yn dweud y dylai cynghorau a chymdeithasau tai adeiladu'r un nifer o gartrefi, a thalu amdanyn nhw gydag arian sydd wedi ei fenthyca.

"Mae angen iddyn nhw godi'r targedau, ac adeiladu llawer yn fwy o dai cyngor," meddai Ms Wood.