Toriadau am wneud 'niwed parhaol' i gymunedau

Swyddog iechydGetty Images

Mae gwasanaethau iechyd yr amgylchedd yn wynebu toriadau, medd arweinwyr cyngor

Mae arweinwyr cynghorau sir Cymru wedi rhybuddio fod toriadau i'w hincwm yn bygwth gwasanaethau allweddol a bod peryg y bydd yn gwneud "niwed parhaol" i gymunedau.

Mewn llythyr at aelodau'r Cynulliad ac aelodau seneddol, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC) yn dweud fod angen £245m yn ychwanegol ar y 22 gyngor yng Nghymru o fis Mawrth 2020 er mwyn talu am godiadau cyflog yn unig.

Ar ôl i wasanaethau fel llyfrgelloedd ac iechyd amgylcheddol ddioddef toriadau, dywedodd CLlLC ei bod yn bosib mai staff ysgolion a gwasanaethau casglu sbwriel allai ddioddef nesaf.

"Mae'n swnio fel tiwn gron ond ar ôl 10 mlynedd rydym wedi dod at ddiwedd y ffordd," meddai pennaeth CLlC, Debbie Wilcox.

Dywedodd y gallai setliad anffafriol olygu llai o athrawon neu lai o arian ar gyfer gofal cymdeithasol.

Mae cynghorau'n derbyn 75% o'u harian gan Lywodraeth Cymru, sydd yn ei dro yn derbyn arian o San Steffan.

Ond mae'r arian sy'n dod gan y llywodraeth wedi lleihau bron i 20% dros gyfnod o ddegawd, ac er gwaethaf codiad yn Nhrethi Cyngor mae'r cyfanswm arian sydd ar gael wedi gostwng.

Mae Ms Wilcox, sydd hefyd yn arweinydd ar Gyngor Casnewydd, wedi ysgrifennu'r llythyr i gyd-fynd â chyhoeddiad disgwyliedig gan Lywodraeth y DU ynglŷn â faint o arian fydd ar gael i'w wario ar wasanaethau cyhoeddus.

Bwriad llythyr Ms Wilcox yw sicrhau cefnogaeth gwleidyddion yn San Steffan a Bae Caerdydd "er mwyn amddiffyn gwasanaethau lleol pwysig".

Mae'r llythyr yn cydnabod fod Llywodraeth Cymru wedi amddiffyn awdurdodau i "ryw raddau" er gwaethaf "toriadau sylweddol yn ystod cyfnod hir o gynni".

Bwlch ariannol

Ond mae hefyd yn dweud fod codiadau i gyflogau a phensiynau 149,000 o weithwyr - codiadau nad oes modd eu hosgoi - yn golygu rhagor o bwysau.

Dywedodd Ms Wilcox y bydd cynghorau'n gorfod gwneud toriadau i wasanaethau sydd hyd yma wedi cael eu diogelu.

Yr opsiwn arall yw gweld y canran lle mae gan y cynghorau ddewis ble i wario eu harian yn gostwng i 5% o'u holl incwm.

Getty Images

Bydd rhaid i wariant gynyddu 4% yn uwch na chwyddiant er mwyn ateb y galw am wasanaethau gofal i bobl hŷn

"Heb fwy o adnoddau fe fydd yn rhaid i ysgolion dorri 'nôl cryn dipyn ar lefelau staffio athrawon a staff arall yn yr ysgolion," meddai CLlLC.

"Fe fydd yn rhaid i'r trothwy ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol godi.

"Bydd llai i wario ar wasanaethau allweddol fel datblygiad economaidd, diogelu'r cyhoedd, casglu sbwriel a diwylliant."

Mae'r llythyr yn galw am fformiwla fydd yn cysylltu'r arian sy'n dod i lywodraeth leol gyda chyllideb Llywodraeth Cymru.

Lle mae'r pwysau?

Dywedodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fod nifer o feysydd dan bwysau eithriadol, gan gynnwys:

  • Cynnydd yn y galw am wasanaethau plant, gyda chynnydd o 36% yn nifer y plant yn y system gofal dros naw mlynedd;

  • Bron i 77,000 o bobl yn derbyn gwasanaethau cymdeithasol - gyda'r galw yn cynyddu. Mae'r sector yn gyfrifol am 17% o wariant cynghorau;

  • Y cynghorau am godi mwy o dai a gwella cyflwr hen dai er mwyn mynd i'r afael â digartrefedd;

  • Bosib y bydd yna fygythiad i wasanaethau ailgylchu;

  • Dywed CLlC fod yr arian ar gyfer cynnal a chadw ffyrdd wedi gostwng 26% ers 2009-10.

Dywedodd y cynghorau eu bod yn gyflogwyr pwysig - gydag un o bob 10 o bobl yn gweithio iddynt - gyda gwariant o £3.5bn y flwyddyn.

Straeon perthnasol