Myfyriwr yn chwilio am enwau Cymraeg i glefydau angheuol

Mae prosiect ymchwil Bedwyr yn cael ei ariannu'n rhannol gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol

Mae myfyriwr PhD yn gobeithio gadael ei farc yn y maes gwyddoniaeth a'r Gymraeg wrth weithio ar glefydau nad oes modd eu trin ar hyn o bryd.

Mae Bedwyr Ab Ion Thomas yn cynnal ei ymchwil i glefydau angheuol yn gyfan gwbl trwy gyfrwng y Gymraeg ym Mhrifysgol Caerdydd.

Ond am nad oes wastad geiriau Cymraeg ar gael, mae hyn yn golygu creu terminoleg newydd o bryd i'w gilydd.

"Mae'n hollol naturiol i mi fod yn astudio ac yn ymchwilio yn fy mamiaith - ond mae yna heriau ychwanegol," meddai Bedwyr, sy'n 23 oed ac o Gaerdydd.

"Mae'r unig derminoleg - neu hyd yn oed jargon - sy'n bodoli ar gyfer rhai o'r meysydd gwyddonol rydw i'n edrych arnyn nhw yn Saesneg neu Ladin felly mae'n rhaid i mi fathu fy ngeiriau fy hun yn Gymraeg.

"Fy nod yw cael geiriadur bach gyda thermau newydd i'w hychwanegu at y Gymraeg erbyn diwedd fy PhD."

Mae Bedwyr yn ceisio datblygu therapïau ar gyfer trin clefydau niwro-ddirywiol trosglwyddadwy, fel Kuru a chlefyd Creutzfeldt-Jakob.

Ar hyn o bryd does dim triniaeth i wella'r rhai sy'n dioddef yr afiechydon yma.

Mae Bedwyr yn dweud ei fod yn defnyddio "cemeg gyfrifiadurol a synthetig... yn y gobaith y bydd hyn yn arwain at greu therapïau llwyddiannus yn y dyfodol".

Wrth wneud hynny, mae'n gobeithio torri tir newydd yn y Gymraeg.

Angen 'safoni termau gwyddonol'

"Mae agwedd ddiddorol a braidd yn anarferol ar fy ymchwil yn cynnwys bathu geiriau newydd a mireinio termau gwyddonol yn Gymraeg," meddai.

"Er enghraifft, 'poced feindio' mewn protein fydda'r man lle mae'r cyffur yn beindio. Ar hyn o bryd, nid oes cytundeb ynglŷn â pha air ddylai gael ei ddefnyddio'n swyddogol i ddisgrifio hyn yn Gymraeg.

"Rydw i'n defnyddio 'poced feindio', ond mae modd defnyddio nifer o eiriau eraill i gyfleu hyn: twll, safle yn lle poced, neu rwymo, clymu yn lle beindio.

"Y gair Cymraeg am 'residue' ydy 'gwaddod'. Ond yng nghyd-destun biocemegol gall 'residue' olygu rhannau bach o brotein ac ati ac felly fi 'di bod yn defnyddio 'gwaddodolyn' yn fy ngwaith i am y math yna o 'residue'.

"Mae cael popeth yn gyson yn osgoi cymhlethdod hefyd."

Dywedodd Bedwyr wrth Cymru Fyw, pan mae'n dod i "rannu gwybodaeth yn rhyngwladol, Saesneg yw'r iaith" ond mae'n teimlo ei bod hi'n "hollbwysig ein bod ni'n gallu trafod unrhyw astudiaethau drwy gyfrwng y Gymraeg".

"Mae [cysoni termau] yn cyfoethogi safon yr addysg ac yn rhoi rhyddid i bobl allu astudio be bynnag maen nhw eisiau yn y Gymraeg," meddai.

Astudiodd Bedwyr Cemeg ym Mhrifysgol Rhydychen, cyn dechrau ei PhD mewn Cemeg Feddyginiaethol y llynedd

Dywedodd Dr Dylan Phillips, uwch reolwr academaidd yn y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, bod y Coleg yn "credu'n gryf yn yr angen i ddatblygu arbenigedd cyfrwng Cymraeg yn y gwyddorau".

Mae 60 o'r 150 o PhDs gafodd eu noddi gan y Coleg dros y degawd diwethaf wedi bod yn y gwyddorau, meddai.

Roedd Bedwyr yn siarad am ei brofiadau wrth i Brifysgol Caerdydd gynnal diwrnod agored ôl-raddedig rhithwir ar gyfer darpar fyfyrwyr ddydd Mercher.

Bydd Bedwyr yn siarad ar raglen Aled Hughes ar BBC Radio Cymru am 10:15 fore Mercher.